staangemaak. Ek kon nou asemhaal. Die vyand se eerste aanslag is afgeweer. Dit was tyd om die perimeter verder te beveilig.
Volgende aan die beurt was die venster. Op ’n gebou op die volgende heuwel, so 700 of 800 meter verder, kon ek ’n skerpskutter sien wat gereed was om my te skiet as die polisie nie die blokkasie van die saamgeperste houtbed voor die deur kon platkry nie. Die enigste moontlikheid om my swembaduitsig toe te maak, was die matras wat omtrent twee derdes van die venster bedek het. Die res van die venster het ek met duct tape toegemaak. Ons weet mos almal dis koeëldig.
Hoewel ek nog die stemme in die gang gehoor het, het ek veiliger gevoel. Wat ek sou doen as die polisie die kamer inbars, was nou onder bespreking tussen die verskillende stemme in my brein. Daar was nie meer dagga in die kamer nie en danksy die hele blikkie deodorant wat ek in die lug uitgeblaas het, was ek seker hulle sou my net daarvan kon beskuldig dat ek te veel parfuum gesproei het. Dit was tog sekerlik selfs in ’n land so macho soos Rwanda nie ’n misdaad nie?
Ek het begin dink oor wat dalk nog in die kamer is wat my in die tronk kan laat beland. Dalk het hulle baie streng wette oor naaktheid. ’n Foto van my vrou op die strand in haar bikini is opgeskeur en toe verbrand, want as jy dit net opskeur kan iemand dit weer aanmekaar plak.
Daar was geen sin meer in hoe my brein geredeneer het nie. Genadiglik het ek uitge-pass. Twaalf uur later het ek wakker geword met die geluid van iemand wat aan my deur hamer. Dit was tyd vir Lucky se optrede. Die aand ná die konsert het ek na ’n netjies reggetrekte hotelkamer teruggekom. Niemand het ooit ’n woord gesê nie.
Die aand voordat ek uit Kigali weg is, het Baksteen kom koebaai sê. Dit was nie ’n vriendelike vaarwel nie. Hy het aangedring op een of ander vorm van vergoeding omdat hy so goed na my omgesien het. Dit was nie ’n versoek nie, dit was ’n bevel. Hy het my duurste Diesel-trui as sy beloning gekies. Nodeloos om te sê, ons het nooit penvriende geword nie.
Die son het pas oor Kigali se sokkerstadion gesak. Die meeste mans in die gehoor het hul hemde uitgetrek. Lucky se stel trek reeds ver noord van tweeuur. Die hele plek drup sweet. Jy kan die skare ruik. Voor my sing 65 000 mense: “Hey, you, Hutu man; hey, you, Tutsi man, you’ve got to come together as one” op die ritme van Lucky se groot treffer “Hey, you, Rasta man; hey, you, European …”
Lucky Dube
Die stadion, wat uit beton gegiet is, lyk soos ’n trampolien soos die duisende mense op en af spring. Een inyenzi-massa wat hulle voelers in die lug opsteek. Mense wat uitbundig gil en ontslae raak van jare se frustasie. Altesaam 65 000 mense wat op een slag primal scream-terapie doen. Die skare het gekry wat hulle voor gesoek het, Lucky is besig met een van sy beste konserte in jare.
Dit was onmoontlik om die trane terug te hou. Ek kyk links van my en al die macho manne van die ondersteuningspan is besig om trane af te vee op ’n manier dat hulle hoop niemand sien hulle huil nie.
Het die voorafgaande week maar so glad verloop. Daar was gedurig probleme oor wie vir etes betaal, watter klanktoerusting gebruik moet word en onvoldoende vervoer. De Gaulle, die promotor, het duidelik gevoel omdat Lucky en sy span nou daar is, het dit tyd geword om koste te begin sny. Hy het gou besef Lucky is nie ’n ou wat met hom laat neuk nie. Tog moes ons oor alles baklei. Niks het net gebeur soos dit moes nie. Alles moes aangehelp word. Die kosstorie is gou uitgesorteer en die vervoer ook, maar toe De Gaulle besef ’n nuwe klankstelsel moet uit Uganda ingevoer word omdat die enkele beskikbare een in Rwanda nie voldoende was nie, was hy baie knorrig.
Die klankstelsel het Saterdagoggend, ’n paar uur voordat die konsert sou begin, opgedaag. Dit het Lucky baie min tyd vir sy soundcheck gegee. Toe hy vir sy soundcheck in die stadion aankom, was daar, selfs ná duidelike opdragte dat Lucky nie ’n soundcheck doen as daar reeds mense in die stadion is nie, al klaar sowat 10 000 mense wat hulle plekke ingeneem het. Hulle was vroeg daar om die beste plekke te kry, want dis nou nie eintlik asof iemand ’n werk het om na te gaan nie.
Ek het seker ’n halfuur lank probeer om die mense uit die stadion te kry. ’n Enkele wit figuur met ’n mikrofoon in die middel van ’n leë verhoog wat nooit met die kunstenaar verwar sou word nie. Natuurlik het niemand geluister nie. Daar was nie eens die sarkastiese toejuiging wat jy in Suid-Afrika sou kry as jy dieselfde truuk sou probeer nie. Ek sou graag die feit dat hulle Frans praat en ek Engels, as die rede wou voorhou vir waarom ek geïgnoreer is.
Ná vele probeerslae was daar steeds geen beweging nie. In elk geval kan ek ná jare van konserte getuig die kans om mense uit te jaag voordat die konsert begin, is maar skraal. Ek het die saak met die promotor bespreek – sy Engels was skielik baie swak en hy kon my nie verstaan nie. Ek het die saak met die hoof van sekuriteit bespreek. Hy het sy skouers op daai eg Franse manier opgehaal, sy oë gerol en sy gesprek met iemand anders voortgesit. Ek het magteloos gevoel. In my naïwiteit het ek gedink mense sou na my luister. Was daar geen respek meer vir wit mense in Afrika nie?
Daar is twee soorte polisiemanne in Rwanda. Die een groep lyk soos vlugtelinge in hul swakpassende groen uniforms. Niemand neem hulle ernstig op nie, totdat hulle jou onder een of ander voorwendsel oor die kop bliksem. Die ander groep dra noupassende swart uniforms, donkerbrille en outomatiese wapens. Mense loop sirkels om hulle. Mense kýk nie eens na hulle nie. Hulle is amper soos Johannesburg se metropolisie, net ’n bietjie erger. As jy naby hulle kom, ruik jy sommer die evil. Ek wou nie eens met hulle praat nie, maar hulle was my laaste hoop.
Ek het die grootbaas genader. Hy en sy troepe het sekuriteit beman in die gebied agter die verhoog. Ek het my situasie aan hom verduidelik. Hy het op die verhoog geklim en twee sinne gesê. Die mense het soos waansinniges opgespring en daar was ’n stormloop om by die hek te probeer uitkom.
Probleem opgelos. Die konsert gaan voort.
Ná minder as ’n week in Rwanda het ek begin verstaan hoe dinge werk.
Om die waarheid te sê, nadat ek die dagga, Baksteen en gebrek aan naglewe oorwin het, het ek nuwe moed gehad vir my toekoms as die moderne Livingstone. Ek het besluit om nie huis toe te gaan nie, maar ’n week langer aan te bly. Ek wou die res van Afrika se digs bewoonde land verken. Ná al my harde werk was dit tyd vir ’n vakansie.
Met my aankoms in Rwanda het ek ’n brief gekry van die man wat as “sekuriteitshoof” van Lucky se toer aangestel is. Die brief was ’n safe pass. Daarin is dit duidelik gestel dat enigiemand wat selfs daaran dink om moeilikheid met my te soek, aan die kortste ent van die effens oorwerkte Rwandese regstelsel sou trek. Ek het my eie “get out of jail free”-kaart gehad.
Toe die sekuriteitshoof dit ’n week of twee later sou terugvra, het ek geweet dis tyd om huis toe te gaan. Hy was ’n man met dooie oë en ’n gesig vol merke van handgranaat-skrapnel. Hy het glo ’n hoë pos in die geheime polisie beklee, maar hy wou nooit meer verklap oor wie hy nou eintlik was nie. Ons eens gemoedelike verhouding het binne ’n paar dae na Lucky se konsert dramaties verander toe hy my amper in ’n kis laat huis toe gaan het …
Toe dinge nog beter gegaan het in Rwanda was Gisenyi se weer en sy meer ’n groot lokaas vir ryk kolonialiste en plaaslike sakemanne wat wou gaan stoom afblaas. Eintlik het dit nog altyd goed gegaan in Rwanda, as jy een van die uitverkorenes was. Toe ek daar aangekom het, was Gisenyi, wat op die noordwestelike grens met die Demokratiese Republiek van die Kongo (DRK) lê, die plek om die oorlogverskeurde, anargistiese Kongo binne te gaan as jy daar wou gaan roof en steel. Vir Livingstone Maas het dit na die ideale vakansieplek geklink.
Toeristebrosjures noem Rwanda die Land van Duisend Heuwels. Of daar duisend is, sal ek nie weet nie, maar daar is baie. Kigali self is geleë op ’n sentrale hoogland. Enige rondryery beteken ’n ewigdurende
