danlayırdı. Əzizə də ki elə bil qanlıbıçaq olmuşdu, həmişə də məni qabağa salırdı. Elə professor da ona tərəf dururdu:
– Cəbhəni gərək əvvəlcə cəbhəçi yarsın. Qızları qabağa salmazlar.
İkinci imtahandan da, üçüncüdən də eyni qiymət aldıq. Bütün imtahanlarda hiss edirdim ki, Əzizə məndən sonra cavab verəndə çalışırdı mənim səviyyəmdən yüksəyə qalxmasın. Cıdırda rəqibini ötmək istəməyən süvari kimi atının cilovunu çəkib sürətini azaldırdı.
Vəziyyətdən necə çıxacağımı aydınlaşdıra bilmirdim. Bilmirdim ki, imtahanlar qurtardıqdan sonra müəllimlərəmi, yoxsa Əzizəyəmi təşəkkür edim.
Əzizə mənə yaxınlaşdı. Əlimi sıxdı:
– Səndən incimirəm. Görünür, müharibə sənin əsəblərini də, özünü də, hislərini də kobudlaşdırıb. Mənim sənə qarşı olan qayğı və nəvazişimin mahiyyətini də başa düşə bilmədin. Dördillik müharibə biz qızları ən azı beş-on il qocaldıb. Axı mən qardaşımı itirmişəm. Heç bilirsənmi bacı üçün qardaş dərdi nə deməkdir? Bəlkə, mən səndən qardaşımın ətrini duymaq istəyirdim?!
O, əlini üzünə tutdu. Mən özümə gələnəcən bayıra çıxdı.
…Əmri divardan asmışdılar: "Hərbi xidməti nəzərə alınaraq üstünlük verilsin". Kağızı divardan qopartdım. Ovcumda əzişdirib içəri girdim. Aspirantura müdirinin gözləri iriləndi və o, yerindən qalxıb divara qısıldı.
– Əmri dəyişdirin!
– Nə üçün? Biz ki sənə üstünlük vermişik.
– Mənə üstünlük yox, vicdan və ədalət lazımdır.
Ovcumda əzişdirdiyim kağızı stolun üstünə atdım. Qapını çırpıb çıxdım. Bir də gözümü açanda gördüm ki, evdəyəm. Bakıdan birbaş kəndə gəlmişəm.
On gündən sonra atamla məsləhətləşib başqa rayona təyinat almaq üçün Bakıya, nazirliyə getməyə hazırlaşdığım zaman bir teleqram aldım: "Professor üç gündür səni axtarır. Əlavə yer alıb. İkimizi də qəbul ediblər. Təcili gəl. Gözləyirik.
Sənin rəqibin".
ZƏRBƏ
O, kənara çəkildi. Sol döşünün altından başlayan ağrının şiddətlənib kürəyinə verdiyini hiss etdikdə başa düşdü ki, yenə ürəyinin sancısı tutdu. Sifətindəki dəyişikliyi ətrafdakılara sezdirməmək üçün yönünü pəncərəyə çevirdi. Hər ehtimala qarşı yanında gəzdirdiyi dərmanı çıxarıb dilinin altına qoydu. Özünü elə göstərdi ki, guya pəncərədən harasa baxır.
O, son vaxtlar heç belə sarsılmamışdı. İclaslarda olmuş, elmi müzakirələrdə iştirak etmiş, haqlı-haqsız tənqidlər eşitmiş, hətta ondan böhtan və yalan dolu imzasız məktublar da yazmışdılar. Elə hal da olmuşdu ki, dünən dərs deyib yetirdiyi, qolundan tutub ayağa qaldırdığı, indi isə elmi dərəcəsi və vəzifəsi olan tələbələrinin bəzisi açıqcasına onu haqsız yerə əsəbiləşdirmişdi. Bütün bunlara dözmüşdü. Ancaq bugünkü kimi gözlənilməz və ağır zərbə almamışdı. Özü də dərs ilinin başlanğıcında, yoldaşları ilə görüşüb onların yeni dərs ilini təbrik etdiyi vaxtda.
Foyedə dayanmışdılar. Yay tətilindən qayıdan tələbələr onları əhatə etdilər. Gülə-gülə, sevinə-sevinə müəllimlərlə görüşdülər. Ancaq bir nəfər hamı ilə salamlaşdı, müəllimlərə bir-bir əl verdi, Ümid müəllimə yaxınlaşanda isə əlini geri çəkdi. Tələbələr təəccüb etdilər, müəllimlərin bəziləri özünü görməzliyə vurdu. Ancaq iş-işdən keçmiş, sərrast zərbə sövər yerdən dəymişdi.
Tələbə böyük bir iş görmüş kimi əllərini ciblərinə salıb uzaqlaşdıqda yoldaşları onu araya aldılar:
– Utanmırsan, Salman?
– Nədən utanmalıyam?
– O kişi sənə nə qədər yaxşılıq eləyib, bu da "sağ ol"undu"?
– Nə yaxşılıq eləyib?
– Bir semestr sənə cibindən təqaüd verib.
– Mənə nə? İmtahanda kəsməyəydi, canı çıxıb pul da verməyəydi.
Bunu hamı eşitdi. Salman elə bil qəsdən belə edir, mümkün qədər ucadan danışırdı.
Dərman Ümid müəllimin ürəyinə soyuqluq gətirdi. Bu sərinlik ürək nahiyəsinə keçdi və elə bil onun nəfəsi genişləndi, köksünü ötürürmüş kimi sinəsini qabardıb ciyəri dolusu hava aldı. O hiss etdi ki, ürəyindəki sancı aza lır, rəngi yavaş-yavaş özünə gəlir. Qəribə idi: "Doğrudan da, Salman niyə belə etdi? Bəlkə, mən haqsızam?" Ümid müəllim ani fikrə getdi. Olub-keçənləri aydınlaşdırmağa çalışdı…
Bileti çəkəndə Salmanın əlləri titrədi. Tələbəyə yaraşmayan enli, bir az ucları şiş bığının örtdüyü qalın dodağı səyridi. Rəngi əvvəlcə qaraldı, sonra ağarıb kətan kimi oldu. Bileti sezilmədən geri atıb təzəsini götürmək istədi. Müəllimin baxdığını görüb dayandı. İcazə istəməli oldu.
– Dəyişmək olarmı?
– Buyur, ixtiyarın var.
İkinci bileti çəkdi. Elə bil əli qızarmış dəmirə toxundu. Diksinib geri atdı. Gözünü yenidən Ümidin üzünə zillədi. Bu dəfə lal baxışları ilə üçüncü bileti çəkməyə icazə istədi. Ümid dinmədi. Qanunsuz olsa da, başının işarəsi ilə razılıq verdi. Salmanın üzü gülümsündü. Bununla da müəllimin ürəyiyumşaqlığından, mərhəmətindən razı qaldığını bildirdi. Bu dəfə bileti çəkib arxaya getdi. Kağız-qələm çıxardı. Gah telini sığalladı, gah alnını qırışdırdı, gah da qoyun-qoltuğunu eşələdi. Ümid onun nə axtardığını başa düşsə də, tələbəsinin bütün hərəkətlərini görsə də, dinmədi. Hadisənin nə ilə qurtaracağını səbirlə gözlədi.
Uşaqlar bir-bir cavab verdilər. Salman tərpənmədi. Ondan sonra bilet çəkənlər qabağa düşdülər, o özünü görməzliyə vurdu. Sağı-solu boşaldı. Otaqda bir müəllim qaldı, bir də çoxdan cavab verib Salmanı gözləyən sinif yoldaşları. Deyəsən, axır ki, vəziyyəti başa düşdü. Ləngiməyin mənasızlığını görüb ayağa durdu, könülsüzcəsinə Ümidin qarşısında oturdu. Susdu. Yazdıqlarını o üz-bu üzə çevirdi, cibdə gəzdirməkdən qat kəsmiş kağızları sığalladı.
– Buyur.
– Birinci sualım… bilirsinizmi, müəllim, mənim bəxtim yoxdur, həmişə imtahanda bilmədiyim suallar düşür.
– Bildiklərindən
