Xristofor Kolumb. Я. М. Свет

Чтение книги онлайн.

Читать онлайн книгу Xristofor Kolumb - Я. М. Свет страница 1

Автор:
Жанр:
Серия:
Издательство:
Xristofor Kolumb - Я. М. Свет Tarixi yaradanlar

Скачать книгу

ection>

      Sahili gözdən itirməyə cəsarəti çatmayanlar okeanı keçə bilməzlər.

Xristofor Kolumb

      Kolumbun vətəni haradır

      Yeddi yunan şəhəri özünü Homerin vətəni hesab edib. Bu baxımdan Xristofor Kolumbun bəxti daha çox gətirib. Müxtəlif vaxtlarda iyirmi altı «namizəd» (on dörd İtaliya şəhəri və on iki xalq) görkəmli səyyahla bağlı bu cür iddiaya düşüb. Axırda Genuya bu çoxəsrlik mübahisədə üstünlük qazanıb. Bununla belə, tarixə «Dənizlər və Okeanlar Admiralı», yaxud sadəcə «Admiral» kimi düşən Kolumbun vətəni və milli mənsubiyyəti haqqında mübahisələr hələ də davam etməkdədir.

      Maraqlıdır ki, Kolumbun genuyalı mənşəyinə, 1451-ci il oktyabrın 27-də Genuyada doğulduğuna çoxlarının şübhəsi olmayıb. Genuyalı olduğunu hətta onun özü də dəfələrlə deyib. Tarixi ədəbiyyatda iz qoyan bütün müasirləri bununla razılaşıb. Ən azından doxsan tarixçi, ədəbiyyatçı və dövlət xadimi (onların əksəriyyəti Kolumbu şəxsən tanıyıb) Yeni Dünyanı kəşf edən bu böyük səyyahın Genuyadan olduğunu qətiyyətlə təsdiq edib.

      Uşaqlığı və yeniyetməliyi barədə heç bir məlumat olmayan Kolumbun genuyalı mənşəyini ilk dəfə şübhə altına alan onun öz doğma oğlu, eyni zamanda bioqrafı Fernando Kolondur. Kolon atasının şəcərəsinə cidd-cəhdlə məşhur adamlar daxil etmək istəyib. Lakin Genuya bu cür eksperimentlərə yaramırdı, çünki az-çox məşhur ailələr arasında belə soyada rast gəlinmirdi. Odur ki Kolon görkəmli səyyahın babalarını İtaliyanın Pyaçenza şəhərinə aparıb. Bunun səbəbi sadə idi: XIV–XV əsrlərdə orada Kolumb nəslindən hansısa tanınmış adamlar yaşamışdılar…

      Çətini başlamaqdır. Fernando Kolon tezliklə başqa tarixçiləri də bu işə həvəsləndirib. Mübahisəyə ilk olaraq italiyalılar qoşulublar. Onların hamısı böyük dənizçini öz yerlisi sayıb; kimisi Kolumbun Savonada, kimisi Koqoletoda, ya Lombardiyada, Romada, Livornoda doğulduğunu sübut etməyə çalışıb.

      Sonra mübahisəyə fransız və ingilislər qoşulublar. Fransalı vəkil Jan Kolomb 1967-ci ildə özünü onun nəslindən sayıb və şəcərənin fərqləndirmə nişanına (gerbinə) yiyələnib. İngilis Çarlz Mollou isə 1682-ci ildə bəyan edib: «Kolumb İngiltərədə doğulub, ancaq Genuyada yaşayıb».

      XIX əsrin yetmişinci illərində iki korsikalı abbat1 Kolumbun Korsikanın Kalvi şəhərində doğulduğunu iddia edib. Abbatlar Kolombo soyadını daşıyan yerli sakinlərin görkəmli Admiralın nəslindən olduğunu bildiriblər.

      1879–1887-ci illərdə Fransa prezidenti olmuş Jül Qrevi hakimiyyətinin beşinci ilində Korsika bölgəsində yerləşən Kalvi şəhərinin baş meydanında Kolumbun abidəsinin qoyulmasına qərar verib. Lakin çox keçməyib ki, korsikalılar deyiblər: «Korsikada görkəmli şəxsiyyətlər kifayət qədərdir. Napoleon bəsimizdir, Kolumbu Genuyaya verək».

      XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində dünya artıq imperializm əsrinə qədəm qoyub və hər yerdə şovinist əhval-ruhiyyə qızışmağa başlayıb. Bu ovqat kolumbşünaslardan da yan keçməyib. İspaniya Kolumbu ispaniyalı, Portuqaliya portuqaliyalı, İsveçrə isveçrəli, Amerika amerikalı elan edib. Hətta Amerikada Kolumbun müəmmalı şəkildə Avropaya getmiş və sonra Köhnə Dünyanın insanlarına Amerikanın yolunu göstərən hindu olduğu fikrini irəli sürənlər tapılıb. Çox keçmədən yarışa danimarkalılar, almanlar, yəhudilər, polşalılar da qoşulub.

      Bu məsələdə bəzən coğrafi «əlamətlər» də rol oynayıb. Bir alman sübut etməyə çalışırdı ki, Kolumb Kölndə doğulub. Bu şəhərin latınca adı Koloniyadır. Buna görə ispanlar görkəmli dəniz səyyahını Kolon adlandırıblar.

      XIX əsrin sonunda Qalisiyadan olan tədqiqatçı Selso Qarsiya de la Ryeqonun «kəşfi» sensasiyaya səbəb oldu. O, doğma şəhəri Pontevedrada maraqlı sənədlər tapdı. Mətndən aydın olurdu ki, XV əsrdə Pontevedrada Kolonlar (İspaniyada Kolumbu məhz belə adlandırıblar) ailəsi yaşayıb. Ailə başçısının adı Domeniko, oğlanları Kristobal və Bartolomeo, evin xanımı isə Fontanarossadır. Bir sözlə, Kolumbun, az qala, bütün ailə üzvləri göz qabağındadır. Yalnız adlar ispan deyiliş tərzində səslənir. Üstəlik, de la Ryeqo Kolumbun öz məktublarını Qalisiya2 dialektində yazdığını söyləyib.

      O, 1898-ci ilin dekabrında Madrid coğrafiya cəmiyyətinin konfransında məruzə söyləyib, dörd il sonra isə öz kəşfi haqqında məlumatı çap etdirib. Bir çox kolumbşünaslar qalisiyalını kəskin tənqid ediblər. Xüsusilə qalisiya dialekti ilə bağlı… Kolumbun məktublarında portuqal sözlərinə çox rast gəlinir, ancaq bu heç də təəccüblü deyil, çünki on il Portuqaliyada yaşayıb. Üstəlik, Qalisiya dialekti də portuqal dilinin əsasında yaranıb.

      Vaxt keçdikcə Qalisiya versiyası yeni tərəfdarlar qazandı. Axırda məsələyə İspaniya Elmlər Akademiyası qarışdı. Məlum oldu ki, məktublarda heç bir konkret ad yoxdur, sadəcə de la Ryeqo çətin oxunan abreviatur inisialları3 öz bildiyi kimi yozub.

      Kolumbun kataloniyalı olduğu barədə fərziyyənin yaradıcısı isə katalon mənşəli perulu Lima Luis Ulyoadır. O, 1927-ci ildə Parisdə «Xristofor Kolumb – katalondur. Amerikanın kəşfi haqqında həqiqətlər» kitabını nəşr etdirib və sübut etməyə çalışıb ki, genuyalı Xristofor Kolumb adlı adam olmayıb. Həmin adam əslində kataloniyalı dəniz qulduru Xuam Kolomdur. Ulyoa iddia edib ki, Kolom 70-ci ilin əvvəllərində öz hökmdarı kral Araqona qarşı vuruşub. Sonra İohan, ya da Yan adı ilə Danimarka qütb ekspedisiyasının iştirakçısı olub və uzaq şimalda Amerika torpaqlarını kəşf edib. Bu hadisə 1476–1477-ci illərdə baş verib, bir neçə il sonra isə Kristobol Kolon adı ilə İspaniyaya qayıdıb, öz xidmətini Kastiliya və Araqon4 kraliçası I İzabellaya təklif edib və müsbət cavab alıb. Nəticədə onun dəstəyi ilə 1492-ci ildə Yeni Dünyanın ikinci dəfə kəşfinə nail olub.

      Ulyoanın yazdığına görə, Araqonun hiyləgər kralı Ferdinand Xuan Kolomun sirrindən xəbərdar imiş. Ancaq kral keçmiş dəniz quldurunu ifşa etmək istəməyib. Çünki Kolomu əcnəbi hesab etmək kralın xeyrinə idi: belədə onunla bağlanılan sazişi pozmaq asan idi.

      Ulyoanın fərziyyəsinin ömrü az çəkdi. Lakin bu ehtimalın əks-sədası hələ də qalmaqdadır.

      Maraqlıdır, əgər XIX əsrin əvvəllərində Kolumbun Genuyada doğulduğunu sübut edən bir çox notarius sənədləri mövcud olubsa, bəs niyə bu əsassız versiyalar ortaya çıxıb?

      Qeyd etmək lazımdır ki, müxtəlif dövrlərdə Genuya ilə bağlı iddiaların əsaslandırması da yetərincə etibarlı olmayıb. Doğrudur, XIX əsrdə Kolumbların Genuyada yaşadığını və Xristofor Kolumbun toxucu Domeniqo Kolumbun oğlu olduğunu göstərən sənədlər ortaya çıxmışdı. Ancaq Genuya fərziyyəsinin əleyhdarları haqlı olaraq deyirdilər: bəli, bunların hamısı doğrudur, XV əsrdə Genuyada hansısa Kolumblar yaşayıblar. Lakin San-Stefanodan olan Xristofor Kolumbun görkəmli dəniz səyyahı Xristofor Kolumb olduğunu kim əminliklə deyə bilər? Cənab genuyalılar, ortaya bunu sübut edən, heç olmasa, bir sənəd qoyun.

      Belə sənəd isə əslində var idi. Onu 1825-ci ildə ispaniyalı tarixçi Martin Navarrete nəşr etdirib. Bu, Kolumbun böyük oğlunun vərəsəlik haqqını sübut edən mayoratdır5. Ancaq təəssüflər olsun ki, bu sənədin heç bir hüquqi gücü yoxdur. Navarrete həmin sənədin təsdiqlənməmiş surətini çap etdirib. Onun əslini isə tapa bilməyib. Arxivin yerləşdiyi Simankas adlı kənddə 1810-cu ildə Napoleonun generalı Kellermanın atlı qoşunu düşərgə salıbmış. Fransa əsgərləri Simankas arxivinin kağızlarından

Скачать книгу


<p>1</p>

Abbat – V əsrdən başlayaraq katolik kişi monastırının rəhbərlərinə verilən fəxri kilsə titulu

<p>2</p>

Qalisiya – İspaniyanın şimal qərbində yerləşən və cənubdan Portuqaliya ilə həmsərhəd olan muxtar region

<p>3</p>

Abreviatur inisial – söz birləşməsi formasında olan mürəkkəb şəxs adlarının ilk hərflərindən ibarət ixtisar

<p>4</p>

Araqon – İtaliyanın şimalında, Kastiliya isə şimal-qərbində yerləşir. Araqon kralı I Ferdinand I İzabella ilə evləndikdən sonra hər iki bölgəni əhatə edən krallığın hökmdarı elan edilmişdi.

<p>5</p>

Mayorat – feodalizm dövründə mirasın böyük oğula çatmasına aid sənəd