kəşfi sayəsində minlərlə insan milyonlarla dollar qazandığı halda o, yoxsulluq içində yaşadı. Öldüyü zaman ən ucuz taxtadan hazırlanmış tabut sifariş etməyə belə çatacaq qədər pulu yox idi.
EDQAR ALLAN PO
Edqar Allan Po şeirləri və hekayələri ilə şöhrət qazanan, fövqəladə yüksək qabıliyyətləri sayəsində məşhurlaşan bir yazıçıdır. Amerikan ədəbiyyatında əzab çəkən bir divə bənzəyir. Qumar və içki alüdəçiliyinə görə Virciniya universitetindən qovulmuşdur. Yoldaşları məktəbə gedərkən o, şeir yazmaqla vaxtını keçirdiyinə və heç bir qaydaya tabe olmadığına görə, Vest Point hərbi akademiyasını tərk etməyə məcbur odu.
Uşaqlıq illərində valideynlərini itirdi və varlı bir tütün tacirinin yanında böyüdü. Onun məsuliyyətsiz hərəkətlərindən bezən tacir bir gün onu döydükdən sonra yanından qovdu. Edqara o dərəcə qəzəblənmişdi ki, dünyasını dəyişərkən ona heç bir dollar da vəsiyyət etmədi.
Xalası qızlarından Virciniya Klem ilə evlənməsi ədəbiyyat tarixinin ən gözəl hekayələrindən biridir. Evləndiyi zaman cibində 5 qəpiyi yoxdu, həyatı boyunca da pulu olmamış və pul yığmağı da öyrənə bilməmişdi. İçki düşkünü idi, içməyə bir şey tapmadığı zaman təmiz spirt içərdi. Buna görə bacısı ilə arası dəydi. Onu bu vəziyyətdə görənlər ruhi xəstə olduğunu düşünürdülər.
Evləndikləri zaman Edqar 26, xanımı isə 13 yaşında idi. Bunu görən bəziləri bu evliliyin xoşbəxtlik gətirməyəcəyini və yaxında boşanacaqlarını söyləyirdilər. Amma belə olmadı, bərabər çox romantik həyat sürdülər. Uşaq yaşlarında olan xanımını Po, sitayiş edərcəsinə, dəlicəsinə sevdi və bu sevgidən aldığı güclə ingilis ədəbiyyatının ən gözəl incilərini yaratdı.
Edqar Allan Ponun yazdığı şeirlər, qələmə aldığı hekayələr dünya ədəbiyyatının ən dəyərli əsərləri sırasında olmaqla bərabər, ingilis ədəbiyyatının ən dəyərli xəzinələridir. Amma sağlığında qiymətini ala bilməmiş, hətta bəzi əsərlərini cörək pulu əldə etmək üçün satmışdır.
“Canavarlar” əsəri üzərində tam 10 il işləmişdir. Hər parçasını bir neçə dəfə cırıb atmış və yenidən yazmış, yazdıqlarını bir-bir yenidən gözdən keçirmişdir. 10 il üzərində işlədiyi bu əsəri axırda sadəcə 10 dollara sata bilmişdir. Yəni ki, işlədiyi hər ilə 1 dollar qazanmışdır.
Halbuki son zamanlarda hərraca çıxarılan bir neçə səhifəlik əlyazması on min dollar qiymətə satılmışdır. Həqiqət həmişə belə olmuşdur. Yaşayarkən aclıq və səfalət içində sürünən dahilərin öldükdən sonra qiymətləri bilinir, qalın cildli əsərlərini qəpik-quruşa əldə etməyə çalışanlar, onlar öldükdən sonra bir-iki səhifəlik əlyazmasına on minlərlə dollar ödəməyə hazırdırlar.
Po və Virciniyanın yaşadıqları ev, Nyu-York şəhərinin “Grand Concourse” tərəflərindədir. Yüz il əvvəl, Po sağ olduğu zamanlar bu evin kiçik bir viranə daxmadan fərqi yox idi. İndi göydələnlər məskəni olan bu yerlərdə o zamanlar çəmənliklər və alma bağları var idi. Baharın gəlişi ilə cənub küləyi əsməyə başladığı zaman ətraf yasəmən və gilas çiçəklərinin qoxusu ilə dolurdu, hər tərəfdə bal arılarının vızıltısı eşidilirdi. Gözəl və insanı xəyallar aləminə aparan cənnət kimi bir məkandı.
Po, bu ev üçün aylıq üç dollar kirayə haqqı ödəyirdi. Çox vaxt heç bunu da ödəyə bilmirdi. Daha doğrusu, kirayə haqqını vermədən qalırdı. Yetəri qədər qidalana bilmədiyi üçün xanımı xəstələnmişdi, amma ərzaq almağa pulları yox idi. Günlərlə qidalanmadan, ac qalırdılar. Bağçalarında qazayağı cücərdiyi zaman onu toplayaraq bişirir və doyunca yeyirdilər.
Po və xanımının acından ölməyə məhkum olduqlarını görən qonşuları onlara zənbillərlə yemək gətirdilər. Yazıqlarımı gəldi? Bəli… Po gözəl nəğmə oxumağı, xanımı isə onu sevməyi yaxşı bacarırdı – buna görə də kasıb olsalar da, xoşbəxt idilər.
Virciniya bu evdə əbədiyyətə qovuşdu. Aylarla saman dolu bir döşəkdə yatması və bədənini isidəcək bir paltarının olmaması ölümünə səbəb olmuşdu. Çox soyuq havalarda anası əllərini, Po isə ayaqlarını ovaraq isitməyə çalışırdılar. Po, Vest Pointda geyindiyi əsgər şineli ilə onun titrəyən vücudunu örtür, pişiklərini ayaq barmaqlarının üstünə yatıraraq və durmadan sığallayaraq isitməyə çalışırdı.
Xanımı dünyasını dəyişdiyi zaman Ponun cibində dəfn mərasimi üçün yetəcək pulu yoxdu, qonşuların köməyi olmasaydı, cənazə Pottersfilddəki kimsəsizlər qəbristanlığında dəfn ediləcəkdi.
Bir neçə il əvvəl Nyu-York hökuməti bu evi aldı və muzeyə çevirdi. Məncə, bu ev muzeydən daha mistik bir yerdir, qəmli xatirələrlə doludur, muzeyi ziyarət edənlər oradan ağır təəssüratlarla ayrılırlar.
Virciniya yanvar ayında dünyasını dəyişdi, aylar keçdi, bahar gəldi, gecələri ay alma agaclarının arxasından çıxaraq açıq səmaya yüksəldi. Po yaşadığı evin bağçasında oturaraq həsrətini çəkdiyi Virciniyanı xatırlayaraq xəyallara dalırdı və beləcə bu günə qədər heç kimsənin yaza bilmədiyi qədər gözəl sevgi şeirləri yazmağa başladı.
KLEOPATRA
İnsanları coşdura bilən, qanlarını qaynadan bu qadın Misir fironu və ilahəsi – Nil sahillərinin cazibədarı Kleopatradır.
10 əsr əvvəl yaşamağına baxmayaraq, şöhrəti keçən illər ərzində hələ də parıldamaqda, ətrafına işıq saçmaqdadır. İntihar etdiyi zaman 39 yaşında idi. Qısa sürən təlatümlü həyatında, dünyanın ən güclü iki liderinin sevgisini qazanmış və onları öz məqsədləri uçün istifadə edə bilmişdi. Bu iki liderdən biri Mark Antoni, digəri isə Yuli Sezardır. Romalılar Sezara olan sevgi və hörmətlərindən təqvimlərindəki yay aylarından birini onun şərəfinə “İyul” adlandırmışdılar.
O zamanlarda insanlara məlum olan torpaqların hamısını işğal etmiş bir sərkərdə olan Sezar Kleopatraya təslim olmuşdur. Kleopatranın bu qələbəsi antik tarixin ən dramatik hadisələrindən biridir.
İsa peyğəmbərin anadan olmasından 48 il əvvəl, Sezar İsgəndəriyyəyə ayaq basdığı gün Kleopatra çox çətin vəziyyətdə idi. Taxtını itirmiş, pulu tükənmiş və kəlləsini itirmək təhlükəsi ilə qarşı-qarşıya qalmışdı. Kleopatra qardaşına ərə getmişdi, sonradan araları pozulmuş, bir-birlərinə müharibə elan etmişdilər. Müharibəni uduzan Kleopatra Misirdən qaçmağa məcbur olmuşdu.
Sezar ona geri qayıtmasını və yanına gəlməsini əmr etdi. Necə qayıda bilərdi?
