da davakar, aqressiv və həyasız idilər. Bir də keçəl İlyas heç kimdən qorxmurdu. Çünki dörd-beş böyük qardaşı vardı. Bayramdan, Arifdən və bizdən başqa bu uşaqların ataları yox idi. Yəqin ki, müharibədə həlak olmuşdular. Alimin, hansısa rayonda işləyən atasını, yadımda gəlir ki, öldürmüşdülər. Yasını xatırlayıram, bütün məhəllə yığışmışdı.
Alimin Aydın adlı hədsiz davakar böyük qardaşı vardı. Onların hamısını təbii ki, anaları dolandırırdı. Nə ilə? Əlbəttə, alver ilə. O vaxt başqa qazanc yolu yox idi.
“Qoz-qoz”, “aşıq-aşıq” oyunlarından başqa, “çilink-dəstə”, “ağlar-qırmızı”, “hadar-hadar”
və əlbəttə, ən əsası, futbolu qeyd etmək olar. O vaxt futbol oynamaq üçün heç balaca top da yox idi. Topu “kos” və ya “ləp” adlandırardıq. Uşaqlarla “ləp-ləp oynamağa gedirik” – deyərdik.
Çox vaxt elə küçəmizdə oynayardıq. Nadir hallarda araba, fayton və ya maşın keçəndə
dayanar, sonra hansı vəziyyətdə dayanmışdıqsa, o vəziyyətdə də təzədən oynamağa başlardıq.
Ancaq əsas oyun yerimiz çay qırağı, topumuz isə əsgidən düzəldilən yumru kos olardı.
Ümumiyyətlə, uşaqlığımız həmin çay qırağında keçib. Lənkəranda iki çay vardı – Balacaçay və
Böyükçay. Böyükçaydan keçmək bizim üçün çətin idi. O, dərin və coşqundu, özü də ilboyu balıqla dolu olardı. Balıqlar, əsasən, yazda və payızda tutulardı. Çünki çay boyu üzüyuxarı miqrasiya edərdilər. Nərə balıq növlərindən başqa, bütün növ balıqlar olardı. Ən qiymətlisi lənkəranlıların “azatmayı” adlandırdıqları qızılbalıq, yəni losos idi. Ən çox tutulanı və yeyiləni isə yenə lənkəranlıların “ziyad” adlandırdıqları kütüm, sonra isə çəki və sıf balıqları idi. Kütüm hər evin gündəlik ən əziz yeməyi idi. İçini doldurub təndirə qoyar, ya da tavada qızardardılar.
Çəki və kütüm indi də boldur. Qızılbalıq isə artıq əlçatmaz delikatesdir. “Təzə bazar”da kilosu 30-40 manatdır. Bu balıqlar dəstə-dəstə çay boyu üzüyuxarı gedər, camaat da yenə çay boyunca ya atma, ya da səbət torlarla tutardılar. İldə bəlkə də, yüz minlərlə kütüm tutulsa da balıq heç azalmazdı. Müharibə illərində də “lənkəranlıları balıq saxladı” desəm, yəqin ki, düz olar. Çünki bu növ balığı tutmaq mümkün və asan idi.
Payızda, qışda isə əlbəttə, ov quşları – ördək, qaşqaldaq və başqa quşlar lənkəranlıların əsas yeməyi idi. Onlardan növ-növ plovlarda istifadə edilərdi. Belə ekzotik plovlardan birinin dadı hələ də yadımdan çıxmayıb. Xalam və anam “Qara plov” adlanan həmin yeməyin ustaları idilər. İndi artıq onu bişirən çox azdır. Həm də həmin dadda olmur. Ləvəngi doldurulmuş yağlı 8
çöl ördəyini turş nar ilə qaynadar, sonra içinə təmiz yuyulmuş, qızdırılmış nal atardılar.
Ördəyin suyu bir anda qaralardı. Sonra yarıbişmiş düyünü həmin qara ördək suyunda bişirərdilər. Əlbəttə, fisincan ilə. Fisincan da əsasən, soğan və qozdan ibarət olardı.
Kiçik çayda isə adı kimi kiçik balıqlar olurdu. O lap evlərin yanından axardı. İlin üç ayı suyu çox olar, yayda isə azalardı. Orada çəki, şahmayı, qara sol, şirbit, naqqa və başqa balıqlar olardı.
Biz dəftər skripkasından tilov düzəldib çaya atar, həmin kiçik balıqlardan tutardıq. Lap balacalarını, əlbəttə, çaya atardıq. Bir az böyüklərini evə gətirər, anamız bizimçün tavada qızardardı.
Yay ayları hər iki çayın suyu xeyli azalardı. Bu da bizimçün əsl bayram olardı. Demək olar ki, səhərdən-axşamacan çayqırağı çəmənlikdə qaçar, o qədər oynayardıq ki, yorulub əldən düşəndə özümüzü isti çaya atardıq. Balıqçılar Böyükçayı müəyyən yerlərdə qazıb dərinləşdirərək “şolqi”, yəni dərin yer düzəldərdilər və biz də əsasən, belə yerlərdə çimərdik.
Su, əlbəttə, boyumuzdan hündür olardı. Amma çox da dərinə getməz, boyumuza qədər olan yerlərdə çimər, qum üstə uzanar, yenə çimərdik.
Demək olmazdı ki, üzə bilmirdim, amma qaydasınca üzə bilmədiyimdən və üzərkən düzgün nəfəs almadığımdan o dəqiqə yorulardım. Və bu xüsusiyyət hələ də məndə qalır. Ona görə boyumdan dərin yerə heç vaxt getməzdim.
Günorta evimizə gəlib nahar edər, ya da anamızdan pendir-çörək alıb yeyə-yeyə yenə çay qırağına qaçardıq.
Yaxın qonşularımız üz-üzə Qəmbərgil, sağda Mustafagil, solda isə Şacıağagil idi. Qəmbərin müharibədə ölmüş qardaşı Mərinin evini almışdıq. Təxminən 42-43-cü illərdə 40 min manata.
Yadıma gəlir, anam bütün qızıllarını, evdə çox qiymətli əşyalarımızı, xalçalarımızı satmışdı. O
vaxt kənddə “ispolkom” işləyən atamı çox o yan-bu yana çəkdilər. Çünki dövlət qulluqçusunun belə hərəkəti yolverilməzdir. O mənada ki, yəni pulu haradan gətirmisən? Atam da yalnız sənədlər sayəsində bu vəziyyətdən çıxdı. Məri, qeyd etdiyimiz kimi, Qəmbərin qardaşı idi. Ona görə onlar, xüsusilə mən yaşda olan oğlu Bayram həmişə bizə düşmən kimi baxırdı. Anası Züleyxa belə deyildi. Çox mehriban, ürəyi geniş arvad idi. Gecələr çox vaxt onlara gedər, nərd, domino, ən çox isə loto oynayardıq. Qəmbər qoca, amma çox qumarbaz adam idi. Bəzən şəhərdən və məhəllədən çoxları gəlib onlarda domino oynayardılar. “Telefon” adlanan oyunda çox vaxt onların dediyi rəqəmləri mən yazırdım. Kim 355 rəqəmini tez başa vursa, qalib olurdu.
Təbii ki, gələn də, Qəmbər də məni tanıyırdılar, mən də onları. Ona görə hər ikisi mənə göz vurardı ki, onunçün çox yazım. Mən də fikirləşib belə edərdim, həm onunçün, həm də
bununçün eyni dərəcədə artıq yazardım. Mən yazanda çəpəki baxıb görərdilər ki, 10 əvəzinə
mən 20 yazdım və hər ikisi məndən razı qalardı. Bu minvalla vəziyyətdən çıxardım.
Özümüz də çox oynayardıq. İllah da loto. Bizdən xeyli aralı yaşayan bir kişi vardı. Oğlu Ağa müəllim bizə ikinci-üçüncü siniflərdə dərs demişdi. Deməli, biz yeddi nəfər, iki qonşu ailə
üzvləri, bir də həmin bu uzaq qonşu. Dərhal, əlbəttə, Qəmbərin göstərişi ilə birləşərdik. Hər dəfə birimiz həm “terna”nı, həm də “davolna”nı deyərdik. Yəni hər iki mərhələdə udardıq.
Deməli, bu necə olardı? Kim daşları torbadan çıxarıb çağırırsa, o, hər şansı birimizin cədvəlinə
baxıb daşın hansı nömrə olmasından asılı olmayaraq lazımi rəqəmləri deyərdi və nəticədə
hansımızsa
