düşündüm. Uşağın qarnını doyuracaq gücü belə olmayan həkimsiz, dərmansız yoxsullar tanrılarına yalvarırdılar:
"Tanrım!.. Bax, balamı sənə həvalə edirəm, balamın xəstəliyini torpağa göm, onu mənə həyat dolu, sapsağlam qaytar!.."
Bir gün atam evə alma gətirmişdi. Mənə: "Üzünü çevir!" – dedi. Üzümü divara çevirdim. Önümə bir alma düşdü, sonra daha biri… Atam: "Bax… Bu almaları sənə Allah göndərib, dua elə!" – dedi. Amma alma göndərən Allah bacımı sağaltmadı. Öldü bacım.
Evin həyətindən atamın qucağında balaca bir tabut çıxarkən mən bunu bir oyun zənn edərək Zəhra xalanın evinin qabağında durub gülürdüm. Bu bir oyun olacaqdı: bacımı bu kiçik taxta qutunun içində aparıb qəbiristanlığa qoyacaqdılar, o da orada sağalıb qaça-qaça evə qayıdacaqdı…
"Uşağı içəri aparın!" – dedilər. Məni otağa saldılar. Anam ağlayaraq yanıma gəldi, məni öpdü, "Bacın öldü, buna gülməzlər!" – dedi.
Pis bir şey etdiyimi başa düşüb utandım…
Həmişə necə, nəyə görə yumorist olduğumu soruşurlar… Bilmirəm. Amma ola bilsin, məni yumorist edən öz həyatım olub. Mən bu yerə gözyaşları içindən gəlmişəm…
Qasımpaşada bir psixoloq
Bayramlarda əlini öpməyə getdiyim yeganə qonşumuz vardı: sünnət toyumda mənə cilalanmış ağacdan dəvə şəkilli mürəkkəbqabı hədiyyə edən yaşlı bir qadın. Bu qadının evinə heç tənbəllik etmədən gedərdim. Çünki əlini öpdükdən sonra ovcuma bir neçə qəpik pay qoyardı.
Yenə bir gün o xalanın evinə getmişdim. Evdə hündürboy, enlikürək, gənc bir oğlan vardı. Bu gənc geyimi, duruşu, davranışı, danışıq tərzi, hər şeyi ilə bizim dünyamıza yad idi. İri damalı, qəhvəyi rəngli pencəyi, dar şalvarı və ayağında qalın yundan toxunmuş, zolaqlı idman corabı vardı. Enli dabanı, yoğun pəncəsi olan qəhvəyi ayaqqabıları ilə ayağını yerə möhkəm basırdı. Mənə elə gəlirdi ki, o bizim oturduğumuz o balaca otağa güclə yerləşir…
Bəzən hansısa yerləri tanıdığım insanlara bənzədirəm. İllər sonra Ayazpaşadakı Almaniya konsulluğunun binasını ilk dəfə gördükdə Qasımpaşanın yoxsul məhəlləsinin kiçik bir evinin dar otağında illər öncə gördüyüm, sağlamlıq və həyat fışqıran o gənci xatırlayacaqdım. Yer üzündə möhkəmcə tikilmiş bir bina və insana inam duyğusu verən bir gənc adam… İkisini bir-birinə bənzətmişdim.
O gənc bizim dünyamıza o qədər yad idi ki, əynin-dəkilərlə küçəyə çıxsaydı, bəlkə də Qasımpaşa uşaqları ardınca düşüb ona lağ edərdilər.
O xalanın oğlu imiş, Amerikada psixologiya üzrə oxuyub vətəninə dönmüşdü. Psixologiya… Bu sözü ilk dəfə eşidirdim. O zamanlar İstanbulda belə, bu sözü heç min adam eşitməmişdi.
Anası oğluna dedi ki, mənimlə uşaq kimi danışmasın.
Məni özünə tay-tuş hesab edərək böyük adam kimi danışan ilk şəxs məhz o gənc psixoloq oldu. Halbuki başqa böyüklər mənimlə böyüsəm də, sonradan balacala-şıbmışam kimi, qəribə bir məxluqmuşam kimi danışırdılar.
Məni özünə tay-tuş bilməsi xoşuma gəlirdi, buna görə də dediklərini dərk etməyə çalışırdım, amma nə qədər cəhd etsəm də, başa düşə bilmirdim. Onunla Mübahisə edirdim. Təbii ki, çox mənasız, ağılsız şeylər deyirdim, amma o məni alçaltmadan, lağ etmədən, ciddiyyətlə dinləyir, suallarıma cavab verirdi. Mənə nə haqda danışmasından asılı olmayaraq, psixologiyanın nəyə xeyirli olduğunu durmadan ondan soruşurdum. İzah edirdi, başa düşmürdüm. Yəni bu iş necə bir iş idi? Onunla nə edirdilər? Nəyə xeyri vardı?
Suallarım boş-boşuna deyildi. O vaxtadək mənə öyrədildiyinə görə, oxuma-yazma əməli olaraq bir işə yaramalı idi. Həkimlik, mühəndislik, nazirlik, vəkillik və başqa sahələr kimi, insana pul qazandırmalı idi… Bəs bu psixologiya nə üçün idi? İnsanlar onu öyrəndikdən sonra necə pul qazanırdılar? Suallarıma konkret nümunə göstərərək cavab verə bilmirdi. Ona görə də izah etdiklərini başa düşmürdüm.
"Xokkey" sözünü də ilk dəfə ondan eşitdim. Amerikada xokkey adlı oyun var imiş. O özü də orada xokkey oynayırmış. Xokkeyi necə oynamaq lazım olduğunu incəlikləri ilə uzun-uzadı izah edirdi. Amma mənim bütün fikrim bu psixologiyanın nə işə yaraması məsələsinin yanında idi.
– Yaxşı, bu psixologiya ilə nə olur, nə edilir, nə iş görülür?
– Bax, – deyirdi, – sən indicə əlini saçına uzadıb başını qaşıdın… Bayaqdan neçə dəfə bunu etmisən… Psixologiya sənin əlini başına nəyə görə uzatdığını anlamaq üçündür…
Məni hədsiz maraq bürümüşdü. Niyə əlimi başıma uzatmışam? Bunu boynumdan soruşmaq lazım idi. Çünki əlimi başıma uzatmağımın, məncə, heç bir səbəbi yox idi. Bu öz-özünə baş vermişdi. Boynumdan soruşsam da, onun cavab verməyəcəyini bilirdim, mən də Amerikada oxumuş adamı utandıracaqdım.
O nəsə danışır, mənsə arada elə eyni sualı verirdim:
– Niyə əlimi başıma uzatdım ki?
Dəqiq cavab gözləyirdim. Öyrəndim ki, bunun xeyli səbəbi ola bilərmiş. Məsələn, onun danışdıqlarından yorulmuş ola bilərdim. Xokkey haqqında danışmağa elə buna görə başlayıbmış… Ola bilsin ki, darıxdığım üçün əlimi tez-tez başıma uzadırmışam…
Özümü pis iş görən yerdə tutulmuş kimi hiss etdim. Yanaqlarımın allandığını duydum. Necə də başa düşmüşdü… Elə utandım ki…
– Heç də elə deyil… – dedim. – Mən darıxmırdım…
Günah hissi
O cümə günü axşamçağı paroxoda minib evdən İstanbula gələrkən günah hissi içində əzilirdim. "Darüş-şəfəqə"yə qayıdırdım, atasız dostlarımın yanına. Halbuki mənim atam vardı. Atamın olduğunu dostlarımdan, müəllimlərimdən, hamıdan gizləməyə məcburdum. On bir yaşındakı bir uşaq üçün bunun necə böyük dərd olduğunu anlaya bilirsinizmi?
Məktəbə getmək istəməyən ayaqlarımı zorla sürüyürdüm.
Məktəbə gəldiyim o axşam içimdən səsimin gücü çatdığı qədər "Atam var!" deyə bağırmaq gəlirdi. Amma atamın olduğu ortaya çıxsaydı, o saat məni məktəbdən çıxarardılar. Mən də daha təhsil ala bilməzdim. Oxumayacağımdan daha çox, anamın necə kədərlənəcəyini fikirləşirdim.
Bilmirəm, görəsən, atasının olduğunu gizlətmək məcburiyyətində qalan başqa bir uşaq varmı bu dünyada? Bir uşağın hər kəsin içində atasına "Ata" deyə
