>KƏLƏŞ
Günorta idi. Yay günəşi hər tərəfi yandırıb-yaxırdı. Ucsuz-bucaqsız çöldə nə bir kənd, nə də bir ağac görünürdü. İki arıq, qoca at sınıq-salxaq arabanı çəkib aparırdı. Arabanı iyirmi beş yaşında dəlisov Kələş sürürdü. Altmış yaşlı bir kişi arabanın içində yatırdı. O, kaftarlı Hacı Hüseyndi. Qızdırma xəstəliyinə tutulmuşdu. Quru otun arasına girib titrəyir, hərdən də inildəyirdi:
– Vay, anam, ölürəm, anam, ölürəm…
Kələş dönüb Hacıya baxdı, gülümsədi. Sonra da atların yüyənini yellətdi, qamçını havada oynadaraq, günün istisindən yanan düzənliyə göz gəzdirdi. Hacı yenə inildəməyə başladı:
– Kələş, ölürəm, Kələş!
Kələş səsini çıxartmadı.
– Kələş gədə, eşitmirsən?
Kələş qanrılıb:
– Həəə, nə var? – dedi.
– Ölürəm, gədə!
Kələş yenə düzənliyə baxıb saymazyana dedi:
– Qorxma, sənin canın asanlıqla çıxmaz, sən çox işlər görmüsən.
Hacı bir az susandan sonra soruşdu:
– Gədə, mən nə iş görmüşəm?
– Özün gördüyün işləri məndən soruşursan?
Hacı səsini kəsdi. Mətləbi uzatmaq istəmədi. Amma Kələşin ağzı açılmışdı:
– Sənin gördüyün işlər məgər birdir, ikidir? Sənin o qədər zibillərini bilirəm ki…
– Gədə, keçəl köpək oğlu, mənim hansı işimi bilirsən?
– Çox fırıldaqlarını bilirəm. Bir mən yox, hamı bilir. Öməri dama soxduran sən olmadınmı? Sürüsünü ələ keçirmək üçün…
– Gədə, əclaf, mən onun sürüsünü Sultan hərrac bazarından almadımmı?
– Həəə, amma sürünü hərraca qoyduran kim oldu? Ömər hərbi tribunaldan qurtarmışdı. İngilislərə pul basıb, sən onu təzədən tutdurmadınmı?
– O dəyyus məni öldürmək istəyirdi. Bəs onu niyə demirsən, keçəl qurumsaq?
– Ömər öldü, sənin canın qurtardı. Qalsaydı, atanı dalına şələyəcəkdi. Necə olsa, yenə bir gün səni gəbərdəcəklər. Rəcəbin arvadını yalan nikahla aldığın yadından çıxıb? Sən yaman əclafsan, yaman!
– Gədə, keçəl əclaf, Rəcəb əsgərlikdən qayıdanda mən onun arvadını özünə qaytardım, axı. Arvad öz ərinin yanına getmədimi?
– Qardaşların qıpıqlı Bəkirin xırmanını yandırdılar. Sonra kişini də arxadan vurub öldürdünüz. Bunu hamı bilir. Bəkirin dul arvadının qarğışı tutsa, sənin iki gözün də kor olacaq.
Hacı səsini çıxartmadı. Kələş təzədən başladı:
– Sən Əlinin arvadını da yoldan çıxartdın. Kişi kosa mollanın oğlu Quyucaqlının yanına işləməyə gedəndə sən özünü verirdin onun arvadının yanına. Özüm dəfələrlə görmüşəm.
Hacı bağırdı:
– Gədə, vələdəzzina, sənə demirəmmi kəs səsini? Ayağa dursam…
Kələş dönüb qorxu ilə Hacıya baxdı. Amma yenə dilini kəsmədi.
– Hələ dur, səni çölün düzündə atıb gedərəm, onda görərsən.
Kötək yeməyə alışmağın da yaxşı cəhətləri var. Kələş lap uşaqlıqdan diliuzunluq edər, hamıya ağzına gələni deyərdi. Ona görə də gücü yetən onu döyərdi. Döyülməyə öyrəşmişdi. Hacı da onu az döydürməmişdi. Bəlkə də Kələş bunu yadına salıb dedi:
– Məmmədəlini niyə qovdun? Sənin arvadının ona gözü düşmüşdü, ona görə, həəə? O gün sənə yalan demişdim? Məni nə üçün döydürdün? İt sürüsü qədər oğul-uşağın var, amma heç biri səninlə olmur. Bilirsənmi niyə? Çünki səndə din-iman yoxdur. Ağına-bozuna baxmırsan. Demirsən ki, bu gəlindir, bu qızdır…
Hacı yaralı şir kimi yerindən sıçradı. «Gəbərdəcəm səni, dəyyus» deyib Kələşin çənəsinə bir yumruq ilişdirdi. Kələş ehtiyatlı oturmuşdu. Lakin zərbədən qoruna bilmədi. Atlarla arabanın arasına yuvarlandı. Tez sürünüb oradan çıxdı. Arabadan dörd-beş addım aralandı:
– Acığın niyə tutur? Bəyəm yalan deyirəm?
– Yenə çərənləyir, atasından bixəbər köpək oğlu…
Hacı arabadan düşmək istəyəndə Kələş bir az da qabağa qaçdı. Dayandı.
Kələş arabadan yıxılanda atlar dayanmışdı. Hacının araba sürmək halı yox idi. Yenə uzandı. Kələş də çöməldi. Əlinə çöp alıb qumu eşələməyə başladı. İyirmi dəqiqəyəcən beləcə dayandılar. Hacı gördü ki, Kələş yerindən tərpənmir. Qorxdu ki, birdən Kələş arabanı qoyub gedər.
– Ay Kələş! – deyə səslədi.
– Həəə! Nə var?
– Gəl, gədə, sür arabanı gedək!
– Döyərsən axı…
– Döymərəm, ədə, ağzını yum… Gedək!
Ömər Seyfəddin
DİKDABAN AYAQQABILAR
Xədicə xanım çox gənc yaşından dul qalmış bir qadın idi. On üç yaşında ikən altmış altı yaşlı bir kişiyə ərə getdiyi üçün indi nikahın adını belə eşitmək istəmirdi. Az qala on il olardı ki, kişi surəti onun zehnində revmatizm, bəlğəm, pambıq, banka, yod yığınlarından ibarət iyrənc, cansıxıcı məlun bir xəyalat şəklində canlanırdı. «Gənc kişilər başqa cür olurlar» deyən olanda:
– Yox, yox… Məgər onlar bir gün qocalmayacaqlarmı? Onların dərdini sonra kim çəkəcək? – çığırıb həşir salardı. Xədicə xanımın fikri-zikri təmizkar və namuslu olmaq idi. O, hər səhər özünün Göztəpədəki mülkünü xidmətçisi Elen və qızlığı Gültərlə bərabər təmizləyər, aşpazı Məhmədi hər gün üzünü qırxmağa, başdan-ayağa ağ geyinməyə məcbur edərdi. Hələ Məhmədin qeyrətinə söz ola bilməzdi. Danışanda başını qaldırıb adamın üzünə belə baxmazdı. Mülkündən bayıra çıxmadığı üçün Xədicə xanımın işi-gücü adamlarına nəzarət etmək idi. Tez-tez otaqları gəzər, çardağa çıxar, mətbəxə girərdi. Hey deyərdi:
– Mənim kimi olun! Mən kiminlə görüşürəm? Ehtiyatlı olun. Siz də qonşuların xidmətçiləri və nökərləri ilə danışmayın. Onlar adamı yolundan azdıra bilərlər.
Xədicə xanımın bu nəsihətinə Məhməd can-başla əməl edirdi. Məhmədin dal həyətdəki mənzilinə həmşərisi-zad qonaq gəlməzdi. Hətta yad pişik də ora girmirdi. Xədicə xanım gündə, bəlkə on dəfə mətbəxə düşər və hər dəfə Məhmədi qazanın başında yalqız görərdi. Xədicə xanım yalnız təmizkarlıq və namusa aludə deyildi, o bir də dikdaban ayaqqabı hərisi idi. O, gözəl, ətli-canlı və qıvraq bir qadın idi. Lakin boyu çox qısa olduğu üçün evin içində
