p>KİMLİYİ BƏLLİ
OLMAYAN QADINLAR
r o m a n
Patrik Modianonun adı son vaxtlaracan dünya oxucusuna o qədər də tanış deyildi. 2014-cü ildə ədəbiyyat üzrə Nobel müka-fatına sahib olması Modianonun yazıçı taleyində böyük dəyişiklik yaratdı. İndi bütün dünya oxucusu bu nasirin əsərlərini axtarır, onu dərindən tanımaq istəyir.
Nobel Akademiyası fransız yazıçısını "işğal altında həyat tərzinin insan taleyinə təsirinin dərkinə yönələn xatirələri məha-rətlə təsvir etdiyinə görə" mükafata layiq gördüyünü qeyd edib. Elə sizə təqdim olunan bu romanda da II Dünya Müharibəsindən son-rakı insanların taleyi əks olunub. Üç müstəqil hekayətdən ibarət bu romanda üç qadının taleyi verilsə də, bunlar sanki bir əlin bar-maqları kimidirlər – ağır həyat tərzinin kimliyi bəlli ol-mayan in-sanlara çevirdiyi qadınlar.
Əsərdə müharibənin vurduğu yaralar, dərin lirizm və psi-xoloji nüanslar üstünlük təşkil edir.
PATRİK MODİANONUN
“KİMLİYİ BƏLLİ OLMAYAN QADINLAR”
ROMANI İLƏ BAĞLI “BYULTEN QALLİMAR” JURNALINA MÜSAHİBƏSİ
“Byulten Qallimar”: Sizin “Kimliyi bəlli olmayan qadınlar” ro-manınız üç qadının monoloqu üzərində qurulub və bu əsər üç bö-lümlü bir tablo təsiri yaradır. Siz nə üçün bu dəfə sözü qadınlara verməyi üstün tutdunuz?
Patrik Modiano: Bu dəfəki əsərimə başqa bir yaradıcılıq yö-nündən yanaşmağa çalışmışam, mənim romanlarımın ço-xunda olaylar “öz” dilimdən söylənilir, bu dəfə isə baş ve-rənlərlə bağlı “başqalarını” danışdırıb, özümü də onların dinləyicisi yerinə qoymağı düşündüm. Mən oxucuda belə bir təsəvvür yaratmaq istəmişəm: sanki, o bu monoloqları radi-odan eşidir, kimsə öz yaşamında başına gələn önəmli olay-lardan danışır və birdən, gözlənilmədən, veriliş kəsilir, ya-xud da dalğa pozulduğundan, danışığın ardını dinləmək ol-mur. Dinləyici radionun puçunu nə qədər ora-bura fırlatsa da, lazım olan dalğanı bir daha tuta bilmir və daha sonra nə baş verdiyini öyrənə də bilmir.
“B.Q.” Sizin əsərlərinizin baş qəhrəmanlarının çoxusu özlərini öz keçmişlərində axtarıb tapmağa çalışan insanlardır. Ancaq, görü-nür, bu yeni əsərinizdə belə bir axtarış yoxdur…
P.M.: Buradakı qadınlardan hər birisi öz yaşamının bəlli bir parçası ilə bağlı danışır, ancaq oxucu nə bu qadınların kim-liyini, nə də onların adlarını öyrənə bilir. Danışanların adı da onların taleyi kimi gizli qalır. Bu üç mətnə, kiminsə yazı ma-kinasında yazdığı istintaq ifadələri kimi də baxmaq olar və sanasan, istintaqı aparan şəxs ifadə aldığı adamların adlarını göstərməyi unutmuşdur. İndi isə, üstündən çox uzun bir vaxt keçdiyindən, bu ifadələri verən adamların adlarını tap-maq artıq mümkün deyildir.
“B.Q.” Siz haçansa “Unudulan dərinliklərdən” adlı romanınızla bağlı demişdiniz: “Keçmişi olduğu kimi, yenidən diriltməyə gücü-mün çatmayacağını bilirəm. Ha çalışsaq da, yaddaşımızda keç-mişdən yalnız təkəmseyrək fraqmentlər və dağınıq epizodlar qalır”. Sizin “Kimliyi bəlli olmayan qadınlar” əsərinizi də, elə keçmişin bulanıq xatirələrinə qayıdış cəhdləri kimi dəyərləndirmək olarmı?
P.M.: “Kimliyi bəlli olmayan qadınlar”da da, qarşımıza elə keçmişin fraqmentləri ilə dağınıq epizodları çıxır. Burada hər bir qadının öz keçmişindən danışdığı bəllidir. Ancaq onlar öz keçmişlərindən danışanda indi harada olduqları və son-radan başlarına nələrin gəldiyi bilinmir. Bir sözlə, danışan kimsələrin səslərinin haradan gəldiyi qaranlıq qalır, bu səs-lər birdən çox yaxından, birdən də çox uzaqdan eşidilməklə, bir gizlilik örtüyünə bürünürlər. Onların danışdıqları bu parçalar ömürlərinin sonra gələn kəsimi ilə bağlanmadığın-dan, bu söz açılan ömür parçaları, böyük bir buz dağından qopub ayrılmış iri buz parçalarına oxşayır və elə bil, bu buz parçaları onları çalxalayan dalğaların qoynunda sonsuzlu-ğadək sürəcək bir yalqızlıq çıxılmazlığına düşmüşlər.
“B.Q.” Əsərinizdə, baş verən olayların gedişində, yuxuyla gerçə-yin qarışığına oxşayan xəyallar dağılır və qəhrəmanlarınız gerçək-liyin dustaqlıq və ölüm kimi pis üzləri ilə qarşılaşırlar. Bütün bun-lar: şirin xəyalların gerçəklikdə qorxunc qarabasmalarla üzləşmə-sidir, yoxsa, gerçəkliyin hansısa bir xəyalpərəsti öz dalğınlığından ayırmaq üçün elədiyi bir kobudluqdur?
P.M.: Mənə elə gəlir, bunlar xəyalpərəstin gerçəkliklə toq-quşmasıdır və bu baş verən toqquşma bütün durumlarda onu, böyük bir amansızlıqla, öz xəyallarından ayırır. Ancaq danışılan epizodlar artıq keçmişdə qaldığından, buradakı “amansız gerçəklik” də bir az yuxugörməyə, biraz da fanta-ziyaya oxşayır.
I
O ili payız çox erkən gəlmiş, özü ilə bolluca yağış və xəzələ dönmüş yarpaqlar gətirmiş, Sona çayının sahillərini dumanla, çənlə bürümüşdü. Onda hələ Furver təpəliyinin yaxınlığında yerləşən evimizdə, ata-anamla birgə yaşayır-dım. Mən, necə olursa-olsun, hansısa bir işə düzəlmək istə-yirdim. Yanvar ayında məni Krua-Pake meydanında yerlə-şən “Viskon və ipək” firmasında, altı aylığına, makinaçı ola-raq işə götürdülər, mən də bu altı ayda qazandığım pulların bir qəpiyini də xərcləmədən yığıb saxladım. Yayda, topladı-ğım pulla, İspaniyanın güneyindəki Torremolinos deyilən yerə gəzməyə getdim. Mənim on səkkiz yaşım vardı və Fransadan, ilk dəfə, qırağa çıxırdım.
Torremolinos çimərliyində, buralarda çoxdan öz əri ilə yaşayan, bir fransız qadınla tanış oldum; onun adı Mirey Maksimoff idi. Olduqca yapışıqlı, qarasaçlı, gözəl bir qadın idi. Əri ilə onun burada bir otelləri vardı və elə mən də on-ların bu otelində otaq tutmuşdum. Mirey payızda, çox uzun müddətə, Parisə gələcəyini, orada dostlarının yanında qala-cağını demişdi; istəsəm, onu tapa bilməyim üçün qalacağı yerin ünvanını da mənə vermişdi. Mən isə bacarsam, Parisə gəlib onu tapacağıma söz vermişdim.
İspaniyadan geri qayıdandan sonra, Lion mənə çox darıxdırıcı görünməyə başlamışdı. Evimizin yaxınlığındakı Sen-Bartelemi enişində lazarçı dini icmasının pansionu var-dı. Təpənin enişində tikilmiş bu bina, öz qaşqabaqlı görkəmi ilə, şəhərin küçələrinin üzərindən asılıb qalmışdı. Monastrın, divarı qalınlığında olan alaqapısı lap mağara girişinə oxşa-yırdı. Lazarçıların1 monastrının divarları o payız mənim üçün Lionun simvoluna çevrilmişdi. Bu qara rəngli monastr divarlarına aradabir payız günəşinin solğun şüaları düşür-dü. Belə dəqiqələrdə pansion, insan yaşamayan, tərk edilmiş yiyəsiz bir tikiliyə bənzəyirdi. Yağış yağanda isə bu divarlar qazamat hasarına oxşayırdı və nədənsə mənə elə gəlirdi ki, bu divarlar gələcəyə aparan yolları bağlamaq üçün hörülüb-dür.
Günlərin birində, valideyinlərimin dükanında olar-kən, bir alıcı qadından adlı-sanlı modalar evinin modeli işlə-mək üçün qızlar axtardığını eşitdim. Onun deməsinə görə, orada ayda səkkiz yüz frank maaş verirlər, bu isə mənim “Viskon və ipək” şirkətində aldığım aylıq maaşdan iki yüz frank çox idi. Qadın mənə modalar evinin ünvanı ilə telefon nömrəsini verdi və mən taleyimi bu işdə sınamağı düşün-düm.
