cürbəcür sözlər yazan, çox vaxt mühazirəni yazmağa mane olan, sonra yataqxanada gecəyarıyacan oturub mənim də, özünün də dəftərinə həmin mövzunu köçürən, gah mehribanlaşan, gah da kədərlənib iri gözləri yaşaran, gah da şitənib məni cinləndirən, hirsləndiyimi gördükdə isə burun pərələri səyriyə-səyriyə uğunub keçinən qıza bildirmək istəyirdim ki, mənim də qəlbim, qürurum var, aşıqlar demişkən, "sinəm qəm dəryasıdır", onu sızıldatma…
– "Maqbet"i götürürsənmi?
– Götürürəm.
– Amma yaxşı hazırlaş ha, balaca!
O ili qış tətilinə getmədim. "Maqbet"i dönə-dönə oxudum. "Hamlet"i, "Otello"nu, "Kral Lir"i vərəq-vərəq elədim. Rusca pis bilsəm də, Şekspir haqqında yazılanları tapıb birtəhər tərcümə etdim. Yazdım, pozdum, yataqxanada tək qalıb öz-özümə danışdım, gah Maqbet oldum, gah Maqduffa çevrildim. Gah Hamletin monoloqunu aktyor Abbas Mirzə Şərifzadə kimi deməyə çalışıb Maqbetlə əlaqələndirmək istədim. Ömrümdə ilk dəfə arxivə gedib qəzetləri vərəqlədim. Maqbet rolunda çıxış edən aktyorların oyunları haqqındakı məqalələri oxudum. Hər şeyi anlamaq, gah ziddiyyətli, gah da hikmətli və fəlsəfi mühakimələr yürüdən Şekspirin nələr düşündüyünü aydınlaşdırmağa çalışdım. Ancaq hiss etdim ki, professor mənə əhəmiyyət vermir. Məruzə payladığı başqa yoldaşlarımı çağırır, onlara göstəriş verir, kitablar tapşırır, referatları oxuyub təshihlər edirdi. Məni isə görəndə gülümsünür: "Necəsən, balaca, hazırlaş", – deyib yanımdan laqeydcəsinə keçirdi.
Məruzələr başlandı. Hamıdan çox qorxduğum Abbas düz dörd saat danışdı. Sözün düzü, o məni bir azca məyus etdi. Fikirləri gözəl və dərin olsa da, nitqi səlis deyildi. Ürəyimdə uşaqlıq sevinci oyandı. Abbası da ötmək, hamını arxada qoyub birinci yeri tutmaq həvəsi qəlbimə hakim kəsildi. Təsəvvürümdə canlandırdım ki, tribunaya qalxan kimi heç kəsi saymadan, əvvəlcə natiqlər kimi sakitcə sözə başlayacam, sonra səsimi qaldırıb monoloqları deyəcəm, artist kimi oyun açacam, lap ən yaxşı mühazirə oxuyan professorun özünü də məftun edəcəm. Hamıya göstərəcəyəm ki, balaca hesab etdiyiniz bu adam özünə görə deyil.
Professor tənəffüsdə məni yanına çağırdı. Yorulmuş və könülsüz halda dedi:
– Balaca, tənəffüsdən sonra Abbasın məruzəsini yekunlaşdıracam. Yarım saat vaxtımız qalacaq. Sənə söz verəcəm. Məruzəni edə bilərsən?
– Xeyr.
– Niyə, hazır deyilsən?
– Hazıram, ancaq mənə də dörd saat vaxt verin.
Professorun qaşları çatıldı. Yenə dodaqlarında məni qorxudan təbəssüm oynadı. Heç nə demədən uzaqlaşdı. Arada bir-iki dəfə dönüb geri baxdı. Tənəffüsdən sonra özü danışdı. Mənim məruzəm sonraya qaldı.
Müharibə təhlükəsi vardı. Bəzən gözlənilmədən şəhərin işıqları sönür, maşınlar, tramvaylar belə işıqsız işləyirdi. Məktəblərin, institutların pəncərələri isə qalın qara kağızlarla örtülür, çox vaxt əleyhqazda mühazirələrə qulaq asmalı olurduq. Bəzən bizə əvvəlcədən xəbərdarlıq edilir, əleyhqazla gəlmək məsləhət görülürdü. Bax belə günlərin birində indi bilet çəkib fikirləşdiyim həmin bu auditoriyada məruzə etmək üçün professor mənə dörd saat vaxt verdi.
Kürsüyə qalxanda gözüm heç nə görmədi. Auditoriyada oturanlar dumana büründü. Elə bil tavan aşağı endi, döşəmə böyrü üstə çökdü. Yıxılmamaq üçün xitabət kürsüsünün yanlarından yapışdım. Sükutdan qulaqlarım güyüldədi. Nə qədər çalışdımsa da, ağzımı açıb ilk sözü deyə bilmədim. Elə bu vaxt professorun mənə zillənmiş gözlərini gördüm. Bilmirəm, lampanın işığı idi, yoxsa müəllimin gözlərinin ziyası idi, onu başa düşdüm ki, bu işıq mənə tuşlanıb. Özü də dərinliklərdən baş alıb gəlir və elə bil hər şeyi aydınlaşdırmaq istəyir. Bu bir cüt ziya zolağı zehnimə işlədi, fikrimin dumanlarını yardı, hər şey birdən-birə tutulduğu kimi də birdən-birə aydınlaşdı. Mən ilk cümləmi dedim. Elə ilk kəlmədən də dinləyiciləri ələ aldım. Onlara hakim kəsildiyimi hiss etdiyimdən getdikcə sərbəstləşdim.
Birdən işıqlar söndü. Hamı diksinib içini çəkdi. Mən bir səsi aydınca eşitdim.
– Can, can, ay Rəhman. Ciyəri yanmışlar, a, işığı niyə söndürdülər?
Elə bil mənə də bu lazım idi. Dayanmadım. Qaranlıqda daha ehtirasla danışdım. Professor sözümü kəsmək istəmədiyimi gördükdə qəzetə bükdüyü papiros qutusunu açdı. İçindən kibrit çıxarıb yandırdı, qarşımdakı kağızlara yaxın tutdu ki, arada çaşmamaq üçün dönüb baxım. Ancaq mən hər şeyi əvvəlcədən əzbərlədiyimdən ona əhəmiyyət vermədim. Fasiləsiz, tənəffüssüz, hava həyəcanı qurtarıb işıqlar yanana qədər danışdım. Sözümü qurtaranda gördüm ki, auditoriya ağzınacan doludur. Ayaq üstündə dayananlar da var. Başa düşdüm ki, başqa kursun uşaqları da sakitcə içəri doluşublar. Mənə əl də çaldılar. Bax onda professor ayağa durdu. Gözləmədiyim halda məni qucaqladı: "Afərin, balaca!" – dedi. Yoldaşlarım ayağa durub bir səslə: "Balaca!", "Balaca!" – deyə qışqırdılar. O gündən adım "Balaca" qaldı…
Aradan altıillik bir fasilə keçəndən sonra yenə həmin auditoriyada oturmuşdum. Nə üçün gəldiyim, suallara cavab verməli olduğum yadımdan çıxmışdı. Mənə elə gəlirdi ki, ortaboy, tökməbədən Abbas kürsüdədir. Səsi qulağımda canlanır: "Ölüm, ya olum – budur məsələ". Görəsən, o, indi haradadır? Axı biz axırıncı kursda olanda yenicə evlənmişdi! Müharibə qəflətən başlananda, biz orduya çağırılanda o, yenə gülə-gülə, zarafat edə-edə dostlarından ayrılmışdı. Görəsən, deyilənlər doğrudur? Doğrudanmı, Abbas cəbhədə həlak olmuşdu? Onun səsi yenidən qulaqlarımda canlandı: "Ölüm, ya olum – budur məsələ". Ölüm, ya olum! Bəs Rəşad hanı? Nə üçün cəmi beşcə gün dözmədi? Axı eşitdiyimə görə, Berlin alınanda o, sağ imiş. Özü də Berlinə çatıbmış. Mənim balaca dostum Məcidin barmaqları adam öldürmək üçün yox, tar çalmaq üçün yaranmamışdımı? Müharibə başlananda axırıncı yadigar olaraq qoşa şəkil çəkdirdiyim Əhməddən, görəsən, nə xəbər var? Suallar beynimi dumanlandırdı. Mənə elə gəlirdi ki, nahaq yerə özümü yoruram. Onların hamısı auditoriyadadır. Bu saat ayağa duracam, səhnəyə çıxıb danışacağam. Bu dəfə onların sifətini aydın görəcəyəm. İşıqlar sönəcək, kimsə içini çəkəcək, "ciyəri yanmışlar, işığı niyə söndürdülər?" deyəcək, mən dayanmayacam, danışacam, monoloqlar deyəcəm, artistlik edəcəyəm…
Çiynimə bir əl toxundu. Diksindim. Hər şey yoxa çıxdı. Yanımda oturanların sifəti silindi. Əzizənin pıçıltılı səsini eşitdim:
– Soldat, sualları bilirsənmi?
Köksümü ötürüb üzünə baxdım. Məni yoldaşlarımdan, ilk gəncliyimdən
