Qana qan qarışdı. Шамиль Садиг

      Qarışıq var qanında, yenə türk deyərəm,

      Biləkləri igid kimi qüvvətlidir, türk deyərəm,

      Kafirlik var zatında, buna türk demərəm.

      Qara Tükən deyərəm adına, məkirlidir.

      Nacins deyərəm adına, məkirlidir.

      Tez-tez çıxar türk yoluna, qanlar axar…

      Həqiqətən də, bu, bir türk belindən gəlmişdir. Qanında Aruzun qanı axır, bəylər, amma bu, o demək deyil ki, hər zaman türkün sözünü tutacaq, saf su ilə bulanıq su arasındakı fərq nə qədərdisə, təmiz türk övladı ilə bunun arasındakı fərq də o qədərdir.

      Yalıncıq. Xan, mən bu kafirləri çox yaxşı anlayıram. Canım, cins toxum düşüb əllərinə, ona görə də əldən vermək istəmirlər. Onlar həmişə babalarımızın qulu-köləsi olub, indi istəmirlər ki, əllərinə düşən bu fürsəti əldən versinlər. Axı onlar Tanrı tərəfindən seçilmiş türkdən toxum götürüblər və istəyirlər ki, dara düşəndə türklərlə qohum olduqlarını desinlər. Məncə, qaytarmasaq, yaxşıdır, xan Qazan, necə olmasa, sənə də qohum düşür, dayın oğlu sayılır. (deyib kinayə ilə gülümsünür) Yəqin, qohumunun məhvinə razı olmazsan?

      Alp Ərən. Xan, burada qəribə nə var ki, məgər Oğuz belindən gələn bir Oğuz olurmur ki? Bu, Aruztək igidin oğludur. Atalar deməmişmi ki, ot kökü üstə bitər? Xan, qəbul edək, böyüyər, bizə də arxa, dirək olar.

      Yeynək. Bəylər, məgər Dədəm Qorqud demədimi ki, bu, bir bəladır, atılmış türk elinə. Yadınızdan çıxıbmı ki, çinlilər Türkə qalib gələ bilmədiklərini görəndə siyasət işlədib onların arasına nifaq saldı, ikiyə parçaladı, sonra da hücum edib məhv etdilər? Siz dəfələrlə şahid olmamısınızmı, biz ağsaqqal sözündən çıxanda başımız dərd görür, elimizə bəla gəlir? Mən istərəm ki, körpəni öldürək, qadını isə elinə yola salaq.

      Alp Aruz. (Onun sözünü kəsərək kinli, qəzəbli bir səslə) Yeynək!

      Yeynək. Bəy, məgər sən də, mən də, bunlar da elimiz üçün çalışmırıqmı, torpağımız üçün vuruşmuruqmu? Türkün birliyi üçün qanımızdan keçməyə hazır deyilikmi? Məgər babalarımız, Mete Kağan, Atilla, Oğuz xan, Bayandır xan türk eli üçün çalışmamışmı? Mən yenə öz fikrimdə dururam. Təpəgözü böyütmədən öldürsəydik, türk eli o cür faciə görməzdi. Xan, mənim deyəcəklərim bu qədər.

      Qazan xan. Aruz, sən nə söylərsən? Axı bu birbaşa sənə aiddir. Sənin fikrin nədir?

      Alp Aruz. (Əlini saqqalına çəkir, bəylərə nəzər yetirib sözə başlayır.) Qazan, elin böyüyü sənsən, biz həmişə çətin məsələləri birlikdə, belə məclisdə ağsaqqal sözü ilə həll etmişik. Lakin siz hamınız bilməlisiniz ki, mən bir kişiyəm, gözəlliyə laqeyd qala bilməyib bu işi tutmuşam. Məgər onların qadınları hər zaman bizim kənizimiz, erkəkləri qulumuz olmayıblarmı? Məgər biz istədiyimiz an öz kənizimizə arzuladığımız şeyi əmr etməmişikmi? Düzdür, bu iş bizim düşündüklərimizdən uzağa getdi, ortada bir körpə məsələsi var. Mən deyərdim qoy uşaq qalsın, qadını qaytaraq. Uşaq qalar, öz uşaqlarımızla böyüyər, igid olar. Mən də ən azı sizin qədər elimi, yurdumu sevirəm, amma bir şeyi unutmayaq ki, uşaq böyüdüyü, yetişdiyi yeri sevər, oranın təbiətinə uyğunlaşar, oranın adət-ənənələrini mənimsəyər. Əgər körpə bizdə böyüsə, bizi tanıyar, bizə hörmət edər. Yox əgər uşağı kafirin əlinə versək, kim bilir o böyüyəndən sonra kafir ona bizim haqqımızda nələr deyər. Məndən olan oğlu böyüdüb sabah mənə əvəz qoymaq istər, daha çox şey tələb edər. Ziyanın yarısından da qayıtmaq xeyirlidir. Xan, yenə məsləhət sənin və məclisindir, amma mənim də bir ata olduğumu nəzərə alın. O körpə necə olmasa, axı mənim belimdən gəlmişdir.

      (Qazan xan fikrə gedir. Bütün bəylər xanın nə söyləyəcəyini səbirsizliklə gözləyirlər. Hamı nəzərlərini ona dikmişdir.)

      Qazan xan. Bəylər, mən çox çətin bir qərar verməyə məcburam. O qadının körpəsi Dış Oğuzun adlı-sanlı bəyi, mənim doğma dayım Aruzun oğludur. Sizin hamınızın söylədiklərində böyük bir həqiqət var. Bəlkə də, bu mənim tarix üçün böyük bir səhvim olacaq, amma bu gün mən son dəfə bütün deyilənləri götür-qoy edəndən sonra düşmənin bizə gülməməsi üçün körpənin də, qadının da qalması qərarını verirəm.

      (Bu zaman qəmli və düşündürücü musiqi çalınır.) Qadının göz yaşları onun körpəsi üçün necə can yandırdığına sübutdur. Siz də şahid olmusunuz ki, o əziyyətlə, əzabla qaçıb bizim elə pənah gətirib. Ananı baladan ayırmaq vəhşilikdir. Bizim insanlığımız, qonaqpərvərliyimiz bizə bəla gətirəcəksə, qoy gətirsin. (Əlini Aruzun çiyninə qoyaraq.) Dayı, körpəni özün böyüt, qadını isə uşağına baxmaq üçün evində saxla, qoy balasını görsün, amma uşaq heç vaxt bilməsin ki, onun anası bu kafir qızıdır.

      İndi biz bu qərardan sonra döyüşə hazırlaşmalıyıq. Bu döyüşə başçılığı Beyrəyə tapşırıram. Sabah bütün döyüş hazırlığı yerinə yetirilsin. Düşməni yurdumuzun civarında qarşılamalıyıq. Gedin, sabahkı zəfər döyüşünə hazırlaşın. Haydı, igidlərim, zəfər bizimdir.

      Bəylər. (hamısı birlikdə) Sağ ol, var ol, xan Qazan, buyruq sənindir! (Deyib bir-bir baş əyərək çıxırlar.)

      Dədə Qorqud. (Əlləri ilə başını tutaraq inləyir, sızlayır, nalə çəkir.)

      Ah-vay, aman, Oğuz elinin bəlası başlayır. Tanrım, aman… Sənin birliyinə yoxdur şübhə-güman. Sən özün bizləri hifz elə, özün bizlərə kömək ol!

      (pərdə bağlanır)

      II PƏRDƏ

      (III şəkil)

      (22 il ötmüşdür. Salur Qazan göy üzünə ucalmış alaçığında, taxt üstündə əyləşmişdir. İç və Dış Oğuz bəyləri başına toplaşmış, yeyib-içir, şənlənirlər. Dədə Qorqud igidlərə öyüd-nəsihət verir, qopuz çalır, söz söyləyir.)