itle>Бир неча юз минг одам бир парча ерга тўпланиб олиб, ўзлари тиқилишиб яшаётган ерларини хўрлашга нақадар уринишган бўлмасин, ҳеч бир гиёҳ ўсмасин деб ерга қанчалик тош ётқизишган, ниш уриб чиқаётган ҳар бир гиёҳни қириб-қиртишлаган бўлмасин, тошкўмир ва нефть бурқсатишиб, дарахтларни қийратган ва жамики ҳайвону паррандаларни қувғин қилишган бўлмасин, баҳор шаҳарда ҳам баҳорлигини қилган эди. Қуёш қиздириб, қиртишланмаган жойларда, ёлғиз хиёбонлардаги майсазорлардагина эмас, балки харсангтошларнинг орасида ҳам ўтлар жонланиб ўсган ва кўм-кўк тусга кирган, қайинлар, тераклар, шумуртлар ёпишқоқ ва хушбўй барг ёзган, арғувонлар куртак чиқарган эди; зағчалар, чумчуқлар ва каптарлар баҳордан хурсанд бўлиб ин қўйишар, офтобрўя деворлар бўйида пашшалар ғўнғиллашарди. Ўт-ўландан тортиб паррандаларгача, қурт-қумурсқалардан тортиб болаларгача – ҳаммаси шод эди. Аммо одамлар – ёши улғайган кишилар ўзларини ва бир-бирларини алдашни, қийнашни тарк этмасдилар. Одамлар шу баҳор тонгини, бутун тирик жоннинг бахт-саодати учун худо томонидан яратилган шу дунё гўзаллигини, яъни тинчлик-тотувлик билан яшашга чорловчи нафосатни эмас, бир-бирлари устидан ҳукмрон бўлиш учун ўзлари ўйлаб топган нарсани муқаддас ва муҳим деб билар эдилар.
Чунончи, губерна турмасининг маҳкамасида ҳам барча ҳайвону одамларга берилган шу баҳор гашти ва қувончи муқаддас ва муҳим деб ҳисобланмас, балки, кечагина келиб теккан ва фалон идорага деб ёзилган сарлавҳасига рақам қўйилган, муҳр босилган бир парча қоғоз муқаддас ва муҳим эди. Бу қоғозда, турмада тергов остидаги уч маҳбус – икки аёл ва бир эркак ушбу кун, яъни 28 апрель, эрталаб соат тўққизга етказилсин, дейилганди. Аёллардан бири, яъни катта жиноятчи алоҳида келтирилиши лозим эди. Шу тариқа мазкур қоғозга биноан, 28 апрель куни эрталаб соат саккизда аёллар бўлимининг қоронғи ва қўланса йўлагига бош назоратчи кириб келди. Оппоқ сочлари ҳурпайган, енглари уқали кофта кийиб, кўк ҳошияли камар боғлаб олган ҳорғин қиёфали бир аёл ҳам унинг кетидан йўлакка эргашиб кирди. Бу – назоратчи аёл эди.
У навбатчи назоратчи билан эшиги йўлакка очиладиган камералардан бирининг ёнида тўхтаб:
– Сизга Маслова керакми? – деб сўради.
Назоратчи шарақлатиб темир қулфни очди, камера эшигини очган эди, йўлакдагидан ҳам бешбаттар қўланса ҳид гуп этиб димоққа урилди. Назоратчи:
– Маслова, судга! – деб қичқирди-да, эшикни яна дарров ёпиб, кутиб турди.
Ҳатто турма ҳовлисида ҳам шамол далалардан шаҳарга ҳайдаб келтирган ҳаётбахш тоза ҳаво бор эди. Аммо йўлакда ҳар қандай янги келган одамнинг кўнглини оздирадиган шиптир ҳиди, қора мой ва чириган нарсаларнинг сассиқ ҳиди димоққа уриларди. Ҳовлидан кириб келган назоратчи хотин, бадбўй ҳавога ўрганиб қолган бўлса-да, алланечук бўлиб кетди. У йўлакка кирар-кирмас, тўсатдан бўшашиб, уйқу босди.
Камерадан ғовур-ғувур товушлар: аёллар овози, яланг оёқларнинг шипиллаши эшитилди.
– Имиллама, тезроқ қимирла, Маслова! – деб қичқирди бош назоратчи камера эшигидан.
Орадан икки дақиқа ўтар-ўтмас оқ кофта, оқ юбка устидан халат кийиб олган, ўртачадан келган, кўкраклари тўла, ёшгина жувон эшикдан шартта-шартта юриб чиқди, кейин ўгирилиб назоратчи ёнида тўхтади. Жувоннинг оёғида ип пайпоқ, пайпоқ устидан ёғоч кавуш, бошида оқ дурра бўлиб, унинг тагидан, атайин қилгандек қора жингалак сочлари ҳалқа-ҳалқа бўлиб чиқиб турарди. Жувоннинг юзи шундай бўзарган эдики, узоқ вақт қамоқда ётган одамларнинг юзигина шунақа бўлади, худди ертўлада сақланган картошканинг нишларини эслатади. Кичкинагина узун қўллари ҳам, халатнинг кенг ёқасидан кўриниб турган семиз, оппоқ бўйни ҳам худди ана шундай эди. Унинг, айниқса, оқариб кетган юзида чақнаб турган шишинқираган тимқора ўйноқи кўзлари ажойиб эди, аммо аёлнинг бир кўзи салгина ғилай эди. Жувон тўлагина кўкрагини кериб, қоматини тик тутарди.
Йўлакка чиққач, у бошини ғоз кўтариб, назоратчининг кўзига тик қаради ва унинг талабларини бажаришга шайланиб турди. Назоратчи эшикни энди беркитмоқчи бўлганда, сочлари оппоқ, юзини ажин босган рангпар бир кампир эшикдан бошини чиқариб қаради. Кампир Масловага алланима деб гапира бошлади. Назоратчи кампирнинг калласини эшик билан итариб, тарақлатиб ёпди – кампир дарҳол бошини тортиб олди. Камера ичида хотин кишининг хандон уриб кулгани эшитилди. Маслова ҳам жилмайди-да, эшикнинг панжара тутилган кичкина туйнугидан қаради. Кампир ичкари томондан туйнук олдига келиб, панжарага юзини тираб хириллаб гапира бошлади:
– Битта гапда тур – вассалом, ортиқча гапирма.
– Нима бўлса ҳам, тезроқ бир ёқли бўлсайди, бундан баттар бўлмайди-ку, – деди Маслова бошини силкиб.
– Албатта, бир ёқли бўлади-да, икки ёқли бўлмайди, – деди ўзига ишонган бош назоратчи ўткир жавоб берганидан мамнун бўлиб. – Қани, юр!
Кампирнинг туйнукдан кўриниб турган кўзи ғойиб бўлди. Маслова бўлса йўлакнинг ўртасига тушиб, майда қадам ташлаб бош назоратчи орқасидан тез-тез юриб кетди. Улар тош зинадан пастга тушишди, кейин аёллар камерасидан бешбаттар бадбўй ва сершовқин
