ion>
ҚОЯЛАРДА ҚОЛГАН БОЛАЛИК
Урушдан кейинги йиллар эди. Етишмовчилик, очарчилик, қийин пайтлар бўлган. Кўп эркаклар урушда ўлиб кетган. Шулар қатори онамнинг олдинги умр йўлдоши ҳам қаҳрамонларча ҳалок бўлган, шу тўғрисида ҳарбий комиссариятдан қорахат олган. Онам икки нафар фарзанди билан бева бўлиб қолганлар. Бир қизи ва бир ўғли бўлган. Ана шу икки фарзандини боқиш мақсадида ўзи ёш бўлишига қарамай, менинг отамга турмушга чиққан. Отам онамдан 30 ёш катта бўлган. Отам қари бўлгани учунми, урушга бормаган. Балки онам одамлар бева деб ҳар хил гап қилишмасин деган мақсадда шунга кўнгандир. Қари бўлса ҳам оила боши бўлсин деганми? Отамнинг оиласи ҳам, фарзанди ҳам бўлмаган. Балки олдинги аёли билан ҳаётлари яхши бўлмагандир. Ҳарҳолда шу пайтда ёлғиз яшаган. Отам икки қарияни совчиликка юборган. Онам рози бўлгандан сўнг бирга яшай бошлаган. Улар Тошкент вилоятидаги Паркент туманига қарашли Толли Булоқ қишлоғида яшашган. Бу жой Қизилтоғ этагида жойлашган. Орадан бир йилча ўтар-ўтмас, 1948 йил 20 январда мен туғилганман. Лекин бу сана аниқ эмас. Чунки отам ҳам, онам ҳам ўқиш ёки ёзишни билишмаган. Фақат мен сўраган пайтимда, аниқ санасини билмадим-ку, жуда қаттиқ қор ёққан эди, деб жавоб берган. Демак, қиш пайти бўлган. Чунки у пайтларда яшаган кўп кампирлар ўқиш ва ёзишни билмаган. Қачон туққансиз деб сўраса, улар: “Э болам, мен ўрик гуллаганда, қовун пишиғида ёки хирмонда туққанман”, деб жавоб беришган.
1949 йилдан бошлаб шу ерда яшаган аҳоли Бўка туманига, чўл жойга “ер очиб, буғдой ва пахта экасизлар” деган мақсадда кўчирма қилинган. Одамлар шу чўлга кўчиб бориб, тепалик жойларни кавлаб, ертўла қуриб яшай бошлаган. Кейинчалик бу жойда одам кўпайиб “Ильич” номли колхоз ташкил топган. Ана шулар қатори бизнинг оиламиз ҳам шу жойга кўчиб боришган. Ишга деярли барча аҳоли чиқарилган – аёл ва эркаклар биргаликда қўлда канал ва ариқларни қазишган. Ерларни эса ҳўкиз ва отларни қўшиб ҳайдашган. Ҳўкиз ва отларни йиғиб колхоз ферма ташкил қилган. Булардан ер ҳайдаш ва аравага қўшиб улов сифатида фойдаланилган.
Онам ҳам эл қатори ишга чиққан. Шу пайтлар онам 40, отам эса 70 ёшлар атрофида бўлган. Шунинг учун ҳам отам ишга чиқмай, уйда мени парваришлаб ўтирган экан. Мен бу пайтда эндигина бир ёшдан ошган чақалоқ бўлганман.
Кунларнинг бирида онам ҳар доимгидай мени эмизиб, ухлатиб, отамнинг қўлига бериб, ўзи канал қазишга кетган экан. Бир қанча вақт ўтгандан кейин онам ўзини ёмон ҳис қила бошлаган. Худди ниманидир эсидан чиқаргандай бўлаверган экан. Шунда онам ишбошидан: “Илтимос, мен бир уйга бориб боламдан хабар олиб келай, негадир кўнглим ғаш бўлиб, ўзимни ёмон ҳис қиляпман”, деб жавоб олиб, шошилганича ертўлага етиб келибди. Шоша-пиша ҳовлига кирган. Ҳеч кимни кўрмагандан кейин тез ертўла ичкарисига кирган. Лекин на болани ва на чолни топа олмаган. Улар қаёққа кетишди, нега кетишди, қачон кетишди, ҳеч ким билмайди. Онам бечора “Ана келиб қолар, мана келиб қолар”, деб кечгача кутган. Чунки отам балиқ овлашни, умуман ов қилишни яхши кўрган экан. Лекин кечгача ҳам келмаган. Онам хавотирга тушиб, кечаси шу ердаги ҳамма ертўлаларга бориб, бирма-бир сўраб чиққан экан. Аммо ҳеч қандай хабар топмаган. Шу тариқа онам бечора чолидан ҳам, боласидан ҳам ажраб, бўзлаб, йиғлаганича дод-фарёд қилиб қолаверган.
Онамнинг айтиши бўйича ҳеч қандай уруш-жанжал бўлмаган экан. Шу кетишда онам бечора олти йилча ҳеч қандай хабар топа олмаган. Бирор нарса ёзиб ташлаб кетишга отамнинг саводи бўлмаган. Онам ҳам ёзиш-ўқишни билмаган. Лекин отам раҳматли кетишдан олдин икки марта “Кампир, кетиб қолай дейман-ку, лекин бир нарсам қолиб кетади-да”, деб қўйган экан. Шунда онам отамга қараб: “Э чол, сизга нима бўлди, ўзингиздан ўзингиз кетаман дейсиз. Ахир, уруш-жанжал бўлмаса, нега кетаман дейсиз? Кетадиган бўлсангиз борадиган жойингизни айтиб кетинг-да. Яна мен сизни топа олмай қийналиб юрмайин”,– деган экан кулиб. Унга жавобан отам: “Э кампир, яхши ит ўлигини кўрсатмайди дейишадику, кўрасан-да”, – деб жавоб берган экан. Кейинчалик мен онамдан: “Она, уриш-жанжал бўлмаса, бола талашиш бўлмаса, нега отам бундай қилган”, – деб сўраганимда онам: “Нималигини аниқ билмайман-ку, лекин отанг бир умр тоғда яшаб ўсган одам бўлган. Балки шунинг учунми жуда камгап, ғийбат, олди-қочди гурунг, чойхонавозликни ёмон кўрадиган, ҳеч ким билан иши бўлмайдиган, битта гап кам бўлса, икки гап кўплик қиладиган одам бўлган”, – деб айтган эди.
Балки шунинг учунми отам кўпчиликка аралашавермас, ёлғизликни хуш кўрувчи, ёлғиз ов қилишни, балиқ овлашни ва табиатда сайр қилишни жуда ёқтирган.
Буни қарангки, шу пайтгача на мен, на онам отамнинг хаёлида нима бўлганини билмаймиз. Эндигина бир ёшдан ошган чақалоқни олиб, Қизил тоғ томонга, ҳеч ким яшамайдиган жойларга равона бўлган. Энди тушунишимча, отам “Бир нарсам қолиб кетади-да”, деганда ёлғиз фарзандини – мени ўйлаган бўлса ажаб эмас.
Энди онамга келсак: эмизикли фарзандини бирданига йўқотган аёл не аҳволга тушади, хаёлидан нималар ўтади, буни таърифлаб беришга менинг тилим ожизлик қилади. Буни фақат бошидан ўтган аёлгина билса керак.
Мана шу олти йил ичида юрагининг бир четида оз бўлса-да,
