izhor etishning antiqa yo‘lini topadi: «Rona nem ines namaves!» («Anor, men seni sevaman!»). Usta kulolga shogird tushadi va ming yillik an’analardan ilhomlanib, yangiliklar yaratishga intiladi. Xullas, har bir kuni ijod bilan o‘tadi.
Ayoz bo‘lishiga qaramay, ertalab boshini shampunlab yuvgan va sochini yaxshi quritmay, yalangbosh maktabga jo‘nagan Javlon «stilyaga»ning alaloqibat meningit bo‘lib juvonmarg ketgani haqidagi sahifalarni o‘qiganda «g‘o‘r yoshlik» jumlasini xalqimiz qanchalar topib aytganligini anglaysiz, navrasta o‘smirga achinasiz.
Yupin kiyinganlar bilan til uchida gaplashadigan va oxir-oqibat kajfe’lligi sabab infarkt bo‘lgan Odilxon taqsir kabi kalondimog‘lar-u, ularning zohiri «ajab so‘finamo, nihoni nafs itiga mubtalo» Oqilxon kabi zurriyotlari qismati ham bor holicha bayon qilingan. Soxta talaffuz, yasama mulozamatni joyiga qo‘yadigan bunday toifaning hamisha har joyda hozir-u nozirligidan ijirg‘anasiz. Mana shunday sirti yaltiroqlarga qarshi o‘laroq, Hoji bobo kabi chinakam ziyolilar surati-yu siyrati qissada o‘zgacha mehr bilan chiziladiki, go‘zal tuyg‘ular, ixlosmandlik beixtiyor ruhiyatingizga ko‘chib o‘tadi.
Maxtumqulini sel bo‘lib tinglaydigan, Buxoro madrasasida tahsil olgan, sakson yoshni qoralagan, asl ismi Muhammadamin bo‘lgan Hoji bobo va Soliha ayaning ro‘zg‘or tutimi, mehr-oqibati borlig‘ingizni nurlantiradi.
Taassufki, shunday oila boshiga tushgan judoliklarni, Zafar va Zarif ismli farzandlarning «din – afyun» deydiganlar toifasidan bo‘lib chiqishini, onasining ma’rakasida maishatbozlik qilishini o‘qib, bu hayotning biz anglamagan sir-sinotlari ko‘pligidan hayron qolasiz. Shu nuqtada yozuvchi voqealarni o‘z istagiga bo‘ysundirmagani, aksincha, o‘zi real hayotiylik ortidan ergashganini his qilasiz. Ya’ni, biz odatda «olma tagiga olma tushadi» qabilida mo‘min bandaning nasllari solih farzandlar bo‘lib kamol topishiga ko‘nikkanmiz. Muallif ham ko‘plar ko‘nikkan shu sujetni to‘qib qo‘ysa, hech kim e’tiroz bildirmasdi. Lekin asar, Abdulla Qahhor ta’biri bilan aytganda, qog‘ozdan yasalgan gulga o‘xshab iforsiz bo‘lib qolardi.
Qissadagi Soyibjon tog‘aning ko‘rgiliklari, Dilbar kelinoyi va Samintoy xotinining hiyla-nayranglarini mutolaa qilib, hushyor tortasiz. Mahalladoshlar «shaytonning urg‘ochisi» deya ta’riflagan bunday ayollarni la’natlamaganlar, Mirzo Bobur aytganidek, sazovori la’nat bo‘lsin degisi keladi. Asarda:
Yilonni asrading necha yil oni,
Ulug‘ bo‘lg‘an sari o‘sdi ziyoni, –
kabi hikmatlardan o‘rinli foydalanilgan. Navoiy shohbaytlari qissa fazilatini yanada oshirgan. Ayniqsa, So‘fi Olloyorning fano dashti-yu, baqo bo‘stoni haqidagi baytlari hikoyalarga uzukka ko‘zdek yarashgan.
Muxtasar so‘zboshida asardagi barcha qahramonlarning fazilatlari haqida gapirib berishning imkoni yo‘q. Lekin qissani o‘qigan muhtaram kitobxon o‘zining yon-atrofida sodir bo‘layotgan voqealarga, kishilar taqdiriga teranroq qaray boshlashi aniq.
Fikrlarim avvalida muallifning yozuvchilik nigohi haqida to‘xtalgandim. Endi bu yog‘iga yozish mahoratini charxlash zarur, nazarimda. Adabiyot ixlosmandlarini yaxshi asar bilan qutlaymiz.
Muhtaram kitobxon, Nabijon Qodirovning «Gulyetim» qissasini, albatta, o‘qib chiqishni tavsiya etamiz. Sizga maroqli mutolaa, adibga g‘ayrat-shijoat yor bo‘lsin!
KIRISH
Burgut bolasini parvozga o‘rgatayotganida, uni osmon-u falakka olib chiqib, tashlab yuborarkan. Uquvsizlik qilsa, palaponini bir cho‘qib, changallaganicha yanada yuqoriroqqa ko‘tarilarkan. Diqqat bilan atrofni kuzatayotgan musicha jigargo‘shasi uchirma bo‘lgunicha daraxtdan tushirmay, unga saboq berayotganday tuyiladi. Hali uchishni bilmaydigan, ammo o‘jarlik qilib yerga tushib olgan no‘noqvoyni poyloqchi mushuk tutib ketganini ham ko‘rganmiz.
Keyingi paytda ayrim tengdoshlaringiz «o‘zim bilaman» qabilida ish tutib, ko‘pni ko‘rgan bobo-yu buvilaridan uzoqlashib borayotganday tuyilmayaptimi sizga? Otalar bilan bolalar orasidagi nomutanosiblik ilgari ham bo‘lgan. Kattalar nazoratidan chetda qolish qanday oqibatlarga olib keladi? Qissa ana shular va yetim bolakayning boshidan kechirganlari haqida.
Uyimizning to‘rida non saqlanadigan kichkinagina sandiqcha bo‘lardi. Biz bolalar nonning yoqimli hidi doim ufurib turadigan qadrdon bu qutichaga xohlagan paytimizda intilaverardik. Uni kim to‘ldiradi, u nimaning evaziga keladi – bizga buning qizig‘i yo‘q. Asosiysi, sandiqchada non bo‘lsa bas. Ko‘chadagi o‘yinlar rosa qizigan mahal kutilmaganda qornimiz surnay chalib qolar, chopqillagancha uyga kirib bir bo‘lak nonni sindirib olardik-da, kavshangancha yana sho‘xlikni avjiga chiqarardik. Non yopilgan kunlar sandiqchamizning qopqog‘i yopilmay qolsa, ba’zan bo‘shab huvullab qolardi.
«Oyijon, non! Sandiqchada nega non yo‘q?». Ana endi ko‘ravering xarxashani. Bir tishlab, tashlab ketilgan qattiq nonlarimizni u yer-bu yerdan topib talashamiz va qitirlatib chaynashga tushamiz. Darrov qo‘shnidan ikkita nonni qarzga olib, to‘polonni bosdi-bosdi qiladigan rahmatli onam: «Nonni uvol qilmanglar. Otangiz tinimsiz ishlab, ming mehnat, mashaqqat bilan un topib keladi. Men uni sizlarga yopib beraman xolos. Ro‘zg‘or – g‘or. Ha demay uni tebratish sizlarning ham zimmangizga tushadi. Yigit degan azamat o‘z aravasini o‘zi torta olishi kerak. Sandiqcham bo‘shab qolmasin desangiz, ko‘chaga chopib shataloq otavermay, kitob o‘qinglar, hunar o‘rganinglar», derdilar.
O‘ylanib qolardim. Chindan ham otamning orqasiga un yuklangan velosipedni yetaklab kelayotganini ko‘p bora ko‘rganman. Katta bo‘lsam, onam aytgan o‘sha ro‘zg‘or – g‘orni boshqara olamanmi? Kitob o‘qib, hunar o‘rgansam, pul topishim osonroq bo‘larmikin? Buning uchun yana nimalarni bilishim kerak?..
Ulg‘ayib, kitobga oshno tutinganimdan so‘ng masala oydinlashdi. Ko‘plab donishmand bobolarimizning kelgusi avlodlarga qarata aytgan pand-nasihat, hikmat-u rivoyatlarning asl negizi, bosh shiori bitta: «ILM OL, HUNAR O‘RGAN», degan da’vatdan iborat ekan. Bundan keyin ham o‘gitlar o‘z kuchini yo‘qotmasligi tayin.
Dunyoning tosh-tarozisi bor. Hamma ham o‘qib, oliy ma’lumotli bo‘lavermaydi. Oliygohga kirolmasak, xuddi «Hammasi tamom bo‘ldi» degandek, qosh-qovoq qilib, bundan fojia yasashimiz shartmikan? Kasb-hunar qilib ham bitta ro‘zg‘orni «gulday» qilib tebratayotganlar ko‘pku. Yoki diplom olganimiz hamono davlatmand, ziyoli insonga aylanib qolamizmi? Kimningdir ko‘magida institutga adashib kirib qolgan qanchadan qancha noshud, biror ishni qoyillata olmagan, yozgan xati g‘ij-g‘ij xato, ma’naviy qashshoq «oliy ma’lumotli»larni ham bilamizku! Undan ko‘ra aqlimizni, kallamizni qizil diplomga aylantirganimiz yaxshi emasmi?!
Maqsadimiz jamiyatning to‘laqonli a’zosi bo‘lishmi? Shunday ekan, qaysi kasb egasi bo‘lishimizdan qat’iy nazar, mustaqil o‘qib, o‘rganaversak, barkamollik sari intilaversak, hayotda o‘z o‘rnimizni topib boraveramiz. Iste’dodsiz odamning o‘zi bo‘lmaydi. Alloh har bir insonni qaysidir bir ishga qiziqishini oshirib, qobiliyatli qilib yaratadi. Oddiy havas bilan o‘sha qiziqishni ajrata olsak bas. O‘shandagina ko‘zlagan maqsadimizga erishamiz.
Kimdir dehqon, yana kimdir o‘qituvchi, sotuvchi, boshqa birov biznesmen…
Dunyoning eng katta boy, milliarderlarining tarjimayi holini o‘qisangiz, ularning institut tugul, o‘rta maktabni ham yolchitib o‘qiy olmaganiga guvoh bo‘lasiz. Demak, g‘amga botib tashvishlanishga hech qanday asos yo‘q. Bu bilan «O‘qimasa ham bo‘laverar ekan-da», degan tushuncha paydo bo‘lmasligi lozim. «Dadil bo‘ling, hech qachon tushkunlikka tushmang!» demoqchiman xolos.
Dunyoda bizning aqlimiz yetavermaydigan sir-sinoatlar juda ko‘p. Hayot
