уон күннээх түүнү быһа ыраахтааҕы кыыһа карнайга оонньуур дьадаҥы уоллуун холбоһор уруулара ньиргийбит. Ол кэнниттэн уоллаах кыыс дьоллоохтук-соргулаахтык бэрт өр олорбуттар.
ХАННЫК ДЬИЭНИ ТОҤСУЙАбЫН?
Былыргы дьыл мындаатыгар кый ыраах кыраайга Холмат диэн ааттаах биир эдэр киһи олорбута үһү. Саллар сааһыгар, үллэр үйэтигэр кишлагыттан харыс сири халбарыйбатах. Арай биирдэ сири-дойдуну, дьону-сэргэни көрүөн баҕарбыт. Матаҕатыгар лэппиэскэ уктан, атын ыҥыырданан, тэрэпиискэ курданан, атын үрдүгэр хардааччы мохсоҕол курдук хап гына түһэр да, тиэргэниттэн тэлэһийэн ыраах айаҥҥа туруммут.
Холмат баран испит, баран испит, барыны бары сэргии көрөр, үөрэр-көтөр: күөх от көҕөрө чэлгийэрин, күн сандаара тыгарын, хаарыс солко халлааҥҥа күөрэгэй көрүлүү ыллыырын, күлгэри ат атаҕын анныттан куотарын, албын саһыллар кып-кыра оҕолорун дьарыйан үрэн ньаҕыйалларын, кобра ыарҕа анныгар кубулунан сытарын.
Унньуктаах уһун суол уһуга көстүбэт. Күн киирэн барбыт. Хонуу куйаар көҕөрүмтүйэ унаарбыт. Сотору хараҥарбыт. Ыраах бөрөлөр улуйбуттар, ырдьыгынаспыттар. Холмат иччитэх куйаарга соҕотоҕун айанныырыттан куттаммыт. Ол истэҕинэ, эмискэ аул курдук уот көстүбүт.
Холмат атын ол уот диэки салайбыт. Чугаһаатаҕын аайы, уот сырдаан, чаҕылыйан испит. Холмат тиийэн кэлбитэ, хонуу ортотугар оттуллубут уокка улахан олгуй оргуйа турар эбит.
– Олорунан кэбис, тукаам, – диэбит кырдьа барбыт дьахтар, оҕонньоро, кыыһа аттыгар олороллор үһү.
– У-бо-ой! – диэбит оҕонньор. – Киһиэхэ атыттан түһэр бокуойда биэр!
– Баҕардар, атыныын да олордун! – диэн кыыс күлбүт.
Эдэр киһи мичээрдээт атыттан түспүт. Остуол тула олорон, олгуйга буһа турар астан ылан аһаабыттар. Аһаан бүтээт, утуйаары олорон, муус маҥан бытыктаах оҕонньортон эдэр киһи ыйыппыт:
– Эһиги миигин олус эйэҕэстик көрүстүгүт, тоҕо саатар ааппын ыйыппатыгыт?
– Дьоҥҥо-сэргэҕэ эйэҕэстик туттунуу сокуона оннук, – диэбит оҕонньор.
– Оҕонньоор, арай мин куһаҕан киһи буолуум?
– Куһаҕан киһи дьадаҥы ыалга тохтообот. Сыт, тоҕойуом, нус бааччы утуй.
Халлаан сырдыыта Холматы атаарбыттар, матаҕатыгар ас уган аара сииригэр өйүөлээбиттэр. Эдэр киһи аккаастаныан санаан баран, үтүө санаалаах дьону хомотуон баҕарбатах.
Күн эмиэ киирбит, хараҥа түүн эмиэ саба бүрүүкээн кэлбит. Бөрөлөр улуйбуттар, ырдьыгынаспыттар. Хонуу куйаарга түүн соҕотоҕун айанныырыттан Холмат куттаммыт. Ол иһэн эмиэ иннигэр уот кылахачыйарын көрбүт. Үөрэ түспүт, атын ол диэки салайа баттаабыт.
Чугаһаан кэлэн көрбүтэ: олбуор баар, аана олуурдаах. Уол ааны тоҥсуйбут, дьиэлээхтэр тахсан ааны аһа охсубатахтар. Тоҥсуйтаран-тоҥсуйтаран баран, дьэ тахсан: «Кимҥиний, хантан иһэҕин, тоҕо ыраах айаҥҥа туруннуҥ?» – диэн ыйыталаспыттар.
– Үтүө дьон, киллэрэн хонноруҥ! – диэн Холмат көрдөспүт-ааттаспыт. – Буутайбын тэллэниэм, ыҥыырбын сыттаныам, матаҕабар өйүөлээхпин.
Дьиэлээхтэр
