faaliyetlerine başlamaları ve Priştine radyosunda Türkçe yayınlar yapılmaya başlanması, Türk kültürünün yeniden filizlenmesi anlamına gelmektedir. Tüm bu çaba ve gayretler gözden uzak tutulmamakla birlikte, çağdaş edebiyatın oluşumunda, Tan gazetesinin yayınlanmasının önem üzerinde öncelikle durulmalıdır.
Önceki dönemlerde çağdaş edebiyat, ya bireysel çaba ve çalışmaların ürünü, ya da birer dernek faaliyeti kapsamında iken Tan gazetesi, çağdaş edebiyat üzerinde bir okul olarak birleştirici, sistematize edici bir rol üstlenmiştir. Benzer bir durum ve model, bilindiği üzere, daha önceki yıllarda, 1944’te, Üsküp’te yayınlanan Birlik gazetesi için de geçerli olmuştur.
“16 Temmuz 1968 tarihinde yapılan Kosova Komünistler Birliği Yürütme Komitesi’nin oturumunda, Kosova’da yaşayan Türklerin durumu görüşülmüş, karşılaştıkları sorunların aşılması doğrultusunda bir dizi karar alınmıştır. Ne yazık ki onca karardan sadece biri, doğrusu Kosova’da da haftalık Türkçe bir gazetenin yayınlanması kararı engelini aşabilmiştir. 1 Mayıs 1969 tarihinde haftalık “Tan” gazetesi yayınlanmaya başlamıştır. Balkan Savaşları’ndan sonra Kosova’da ilk kez Türkçe bir gazetenin çıkmaya başlaması toplumsal ve politik gelişmelerin olduğu kadar, Kosova Türklerinin, sahip oldukları hak ve özgürlükleri genişletme yolunda verdikleri uzun ve ağır mücadelenin de sonucudur kuşkusuz.” (Krasniç 2007: 30)
Tan gazetesi 1 Mayıs 1969 tarihinde, Priştine’de yayınlanmaya başlamıştır. Kısa zamanda bir yayın kuruluşu haline gelmiştir. Çevren, Kuş ve Çığ dergileri ile kitap yayın faaliyetlerini sürdürmüştür. Gazete başlangıçta iki haftada bir yayınlanırken sonraları haftada bir yayınlanmaya başlamıştır. Önceden on altı sayfa olarak yayınlanırken sonraları maddi yetersizlikler nedeniyle sekiz sayfaya inmiştir.
Tan gazetesi, baş ve sorumlu yazarı Süleyman Brina, gazete yayınlanmaya başladığında ilk sayısında bir önsöz kaleme alır. Bu gazetenin Kosova Türk kültürü içerindeki yeri ve önemini anlatan bu önsöz, Kosova’da gelişecek olan sanat yaratıcılığının Yugoslavya’da yaşayan diğer ulus ve halklar arasında örnek oluşturması görüşünü ileri sürmektedir. (Brina 1969: 1) Süleyman Brina’nın Tan gazetesinin kuruluşunda, yapılanmasında, standart hale getirilip kurumlaşmasında etkisi ve gayretleri burada anılmalıdır. Süleyman Brina, “1969 yılında Kosova’da Türk dilinde çıkan “Tan” gazetesinin çıkması için hazırlıkları üstlendi, “Tan”ın kurucusu olarak, gazetenin ilk müdürü, baş ve sorumlu yazarı oldu, “Tan” etrafında en seçkin, en genç ve güçlü kadroyu toplayabildi, bu görevde 1972 yılına kadar kaldı.” (Türk Yazarlar Derneği 1996: 19) Süleyman Brina, Tan’ı, gazete olmanın ötesinde yazar ve şairlerin yetiştiği bir okul konumuna yükseltmiştir. İskender Muzbeg, anılarında bu gerçekliği vurgulamaktadır:
“Biz Öğretmen Okulu’nu bitirdikten sonra Priştine Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde eğitimimizi sürdürdük, bu arada Tan’da beraber çalıştık. Rahmetli müdürümüz (‘Tan’ Gazete Yayın Kurumu’nun ilk müdürü) Süleyman Brina Priştine’de kendisine verilen bir apartman dairesinin anahtarlarını bana verince ve bu dairenin ‘Tan’ gazetecileri tarafından kullanılabileceğini söyleyince, bu dairenin bir odasını ben kullanmaya başladım, bir diğer odasını ise Bayram İbrahim’e verdim, öyle ki işten sonra da Bayram İbrahim ile beraberce saatler geçirmiş bir kişiyim. Güncemde bu beraber geçen saatlerdeki sohbetlerimize dair bol bol bilgiler var. Daha sonra Altay Suroy ve Şecaattin Koka da bu dairede kalacaklardır. Bu dairede biz sanat sohbetleri ve çay sohbetleri düzenliyorduk, ki böyle sohbetlere özellikle Priştineli sanatçı dostlarımızdan Arif Bozacı ve Murtaza Büşra sık sık katılıyorlardı. Bu dairedeki sohbetlere, ötekileri arasında Profesör Süreyya Yusuf, Abbas Yaman, Hasan Mercan, Nusret Dişo Ülkü gibi isimler de katılmıştır.” (Ustaibo 2005: 86)
Tan gazetesi, yayınlanmaya başladıktan sonra sınırlarını genişletir. Dergi çıkartır (1973 yılında Çevren), popüler ve akademik yazılar, şiirler ve nesir türlerini bu dergide yayınlamaya başlar. Bir yayınevi kurar, Kosovalı yazar ve şairlerin kitaplarını bu yayınevinde bastırarak büyük bir kuruluş haline gelir (1974 kitap yayınına başlanır). Bir benzetme yapacak olursak, artık Kosova’da çağdaş edebiyat için bir edebiyat fabrikası kurulmuştur ve ürünlerini vermeye başlamıştır. Tan yayınevinde yayınlanan kitaplar arasında, şiir kitapları ile antolojiler önemli bir yer tutar.
Tan, Kosova’da çağdaş Türk edebiyatının gelişiminde, Türk kültürünün devamında büyük bir rol oynamıştır. Ancak Kosova’nın jeopolitik durumu, bölgede yaşanan yeni olaylar ve idarî yönetimin değişmesi ile başlayan sürecin devamlı kötüye gitmesi, gazetenin geleceğini etkilemiştir. Bu gazete, Kosova’da yaşanan kültür, politik, siyasi ve ekonomik nedenlerden ötürü 12 Haziran 1999 tarihinde son sayısını yayımlamak zorunda kalır.
Tan gazetesi bünyesinde, 1973 yılında, Çevren (Toplum, Bilim, Yazın ve Sanat Dergisi) adlı dergi çıkar. Bu dergi, sıralı olarak, yirmi yıl boyunca yayınını aksatmadan yayımlanır. Başlangıçta üç ayda bir yayınlanan dergi, 45. sayısından itibaren iki ayda bir yayınlanmaya başlar. 1990’lı yıllarda devlet desteğinin kültür ve sanat dünyasından çekilmeye yüz tutmasıyla birlikte, yirmi yıllık yayın hayatının ardından, kapanmak durumunda kalmıştır. Çevren dergisinin son olarak, Aralık 1992 tarihinde, 90-92 sayısı çıkar. Sonraki yıllarda da, Eylül 2001 ve Mart 2002 tarihilerinde, Prof. Dr. Nimetullah Hafız’ın başkanlığında özel sayılar çıkartılırsa da Çevren artık bir daha yayınlanamaz (Krasniç 2007).
“Türk dünyası sınırları arasında ün yapmış pek çok ünlü kişi ve liderler hakkında yapılan çalışmaları yayınlayan “Çevren” dergisi bunlar arasında Tito ve Atatürk gibi liderlerin yanı sıra Nazım Hikmet, Aziz Nesin, Hacı Ömer Lütfü, Elias Canetti, Branislav Nuşiç, Orhan Kemal, Reşat Nuri Güntekin, Sait Faik Abasıyanık vb. sanatçılara ve Mevlana Celalettin, Yunus Emre, Hacı Bayram Veli gibi mutasavvıflara ve halk edebiyatının sevilen karakteri olan Karacaoğlan, Nasrettin Hoca’ya yer verir.
Dergide en çok işlenen edebî türün şiir olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Kosova Türk şairlerinin kendi yazdıkları şiirlere en çok yer verilmesinin yanı sıra, Yugoslavya, Türkiye, Balkan ve Dünya şairlerinin şiirlerine de geniş yer verildiğini görürüz.” (Krasniç 2007: 48)
Çevren, şiir dışında, Kosova halk edebiyatı ürünleri, derlenmiş metinler (tekerleme, mani, türkü, masal, efsane, deyim vb.), çağdaş edebiyat türleri, hikâye, deneme, hatıra, oyun, röportaj, eleştiri, vb. ile dil ve edebiyat konularına yer verdiği gibi, mimari, müzik, siyaset, kültür, sanat konularına da yer vermiştir. Derginin belirli bir yazı kurulu ve kadrosu olduğu gibi, Yugoslavya’da yaşayan, Türk, Boşnak, Sırp, Hırvat ve diğer etnik gruplara mensup yazarların akademik yazılarına da yer verilmiştir.
“1965 te Üsküp’te “Sesler” adlı aylık toplum sanat dergisinin, Kosova’da Priştine’de de 1969 da “Tan” gazetesinin yayınlanmasıyla Türk yayın, basın ve edebiyat hayatı daha da güçlendi. Ayrıca 1973 yılından beri Priştine’de her üç ayda bir çıkmakta olan “Çevren” adlı bilim ve sanat dergisinin etrafında seçkin bir kadronun bulunduğunu da sözlerimize ekleyelim. Yukarıda adlarını zikrettiğimiz şâir ve yazarlardan başka Hasan
