Grens
’n Verhaal van verlies en genesing
Leonette Smit
Vir Cornelia en Dries du Plessis, Benita en Gerhard van Zyl, Jacolien en Ludie Kruger, asook Marilize en Evert Grobbelaar wat ook êrens ’n graffie het waarop net een jaartal verskyn
HOOFSTUK 1
DIE BOSKONSERT
Desember 2005
Music is the mediator between the spiritual and the sensual life.
– LUDWIG VAN BEETHOVEN
In die Jonkershoekberge in ’n dennebos loop ek my vas in die simbool van my heling. Die heling van letsels wat ek opgedoen het tydens ons verblyf van vier jaar op die Grens. Dit boonop buite die veilige ruimte van my beskutte binnekamer. Hoe heel is ek dan? Het die littekens wat ek jare gelede aan my siel opgedoen het, dan nie vervaag nie? Die boskonsert bring my só met ’n sagte hand tot by ’n denkbeeldige grenslyn in my onvoltooide helingsproses.
Dit is Desember 2005. As gesin kuier ons tans, tot ná Nuwejaar, by Swaer-Ryk en Sus-Mariëtte op Wellington. Kersfees was ons almal, die hele groot familie, aangetroud en uitgebreid, by Boet-Bingle en sy vrou, Gera, in L’Agulhas om hulle nuwe huis in te wy. Ons klomp so bymekaar was amper net soos destyds in Ladysmith, voor die geboorte van ons jongste kind. Daardie Kersfees het ons klomp broers en susters met ons gesinne, saam met Pa en Ma, orals nes gemaak – in die woonwa, in ’n groot tent op die grasperk, die hele huis vol. Ongelukkig is Pa nie meer met ons nie, en baie van die neefs en niggies, wat toe maar nog kleuters was, is nou reeds getroud. Toe was daar, so tussen ons klomp getroude broers en susters, altesaam dertien kinders bymekaar – die oudste skaars nege jaar oud. Nou is selfs húlle gesinne besig om uit te brei.
Nes destyds het ons die afgelope paar dae lekker bontgestaan om ’n lêplek vir elkeen reg te kry. En die etes! Daardie dinamika in ’n kombuis sien mens net in flieks. Die kombuis was te klein vir al die hande en voete wat gehelp het om stapels borde, eetgerei, servette, glase op die tafels te gaan uitpak. Terwyl die manne buite in die wind vis op die kole braai, gons dit in die kombuis soos ons spul susters en niggies slaaie en bykosse gereed kry.
Uiteindelik gaan ons ook vanaand ’n boskonsert by Johan en Dalina Heese in Stellenbosch beleef. Sus-Mariëtte het al dikwels van dié boskonserte vertel. Vanaand hou hulle weer een by hulle plek in Jonkershoek.
Ons volg die Van Veldens se motor van Wellington af soontoe. Die Kaap is bekoorlik mooi dié tyd van die jaar. Sprinkelbesproeiing gooi reënboë oor lappe groente. Reiers sweef lui deur die warm aandlug. Versamel in kolonies in die takke van bome wat geëts staan teen die wolklose hemel. Diep geplooid van jare se son en wind en weer, word oeroue berge al perser in die langerwordende strale van die sakkende son.
Ons draai by die Heeses se plek in tussen die skadu’s van die Pieke op ’n geplaveide paadjie, mosbedek en omring van hoë bome en struike wat almal meeding om by die sonlig uit te kom. Die grasdakopstal, wat ’n hele paar geslagte Heeses al sien kom en gaan het, loer skugter tussen die digte takke van skadubome uit.
’n Hond kom blaffend-bly uit die huis gestorm. Dalina, met haar goedige glimlag, ontvang ons in hulle oprit. “Smittie, trek jou kar sommer net hier onder die kamferboom in.”
Dis goed om Dalina weer te sien. Meer as ’n jaar gelede was sy saam op ons ma-en-sussies-week aan die Weskus. Sy’s vir ons soos ’n suster. Die weersien word ’n hartlike hereniging. “Maak julle solank tuis daar bo onder die dennebome.” Sy beduie met die paadjie op na die dennebos bokant die huis waar Johan die luidsprekers opgestel het. “Julle kan julle solank gemaklik gaan inrig terwyl ons op almal wag.”
Die bos is reeds toegevou in ’n skadukombers, maar die bergpieke wat hoog bo ons uittroon, vang nog die laaste sonlig. ’n Volgende motor draai by die oprit in en Dalina gaan verwelkom die nuwe gaste. Ons laai ons kampstoele en kosmandjies uit die motor. Die kinders dartel daarmee vooruit bos toe. Al langs die bospaadjie is bruin papierkardoesies vol sand uitgepak. ’n Brandende teeliggie is in elkeen staangemaak. Stippeltjies lig tot in die bos. ’n Snoer van feestelikheid. Die aandlug hou die geur van dennenaalde vas.
Boskonserte was nog altyd informeel, intiem. Vriende wat musiek onder die sterre kan waardeer, trek saam. Johan beplan maande vooruit aan elke boskonsert en met sorg installeer hy elke luidspreker sodat die klank wat ons vanaand gaan hoor, onverbeterlik is.
Ons piekniekmandjie is gepak met vrugte, slaai, broodjies en koue vleis. ’n Paar yskoue bottels wyn is onder in die koelsak. ’n Fles koffie staan penorent geanker tussen ons bekers in ’n rottangmandjie.
Mariëtte sprei ’n ou lappiesdeken van Ouma-Tanna oop waarop die kinders hulle tuismaak. Nostalgie kom fluister in my nek: Sien jy, daar’s die lap uit Ouma se Vrouefederasierok. En daai een was een van haar veelbesproke voorskote.
Ouma het haar voorskoot meerdoelig gebruik – as vadoek om haar hande mee af te vee en soms as slaanding om die honde uit die kombuis te verwilder. Sy het selfs die een punt gebruik om kleinkoekiedeeg in te vorm – ’n worsie deeg is toegerol in die punt van die voorskoot en dan met albei hande ’n “donkiebyt” gegee (soos ons daarna verwys het as jy iemand se bo-arm met jou twee hande in teenoorgestelde rigtings gedraai het). Dit het die lieflikste gedraaide koekies gevorm, elkeen met sy eie voue in.
Ek herken ook in die lappiesdeken ’n paar van haar elkedagse drarokke. En wrintie, daar herken ek die lap waarmee sy vir ons nuwe rokke gemaak het toe ons die eerste keer The Sound of Music in die Savoy gaan kyk het in Barberton. ’n Groot okkasie destyds. Bobbiesoks en blinkleerskoene. Twee hoë boksterte met bypassende linte – myne appelkoos, Mariëtte s’n blou. Ousus-Wilma was nie saam nie – toe al in Potchefstroom op universiteit.
Verlede jaar, toe Dalina saam met ons drie susters en Ma by die Weskus was, het sy vir ons die hele storie vertel – hoe die eerste boskonsert begin het. Sedertdien is dit ’n jaarlikse instelling vir die Heeses. Op Welwillendheidsdag bied Johan ’n buitelugboskonsert aan in die dennebos op hulle grond.
Die opstel van die luidsprekers is nie die enigste voorbereiding vir die boskonsert nie. Die musiek van die aand, en ook die tema daarvan, is deel van Johan se maande lange beplanning. Hy het ’n verstommende musiekkennis en ’n uitgebreide musiekversameling. Daaruit stel hy baie selektief ’n program vir die aand op uit die beste opnames beskikbaar.
Smit maak vir ons elkeen ’n kampstoel gemaklik staan tussen die klippe en die boomwortels waar dit effens gelyk is. Dalina sluit by ons aan. Vreemdes word aan mekaar voorgestel. Ou vriende word hartlik gegroet. Daar heers vrolikheid en geselligheid in die bos. Die gebeier van ’n gelag, opgewonde kinderstemme, ’n hond se spelerige geblaf word alles klanke wat die gemoedelikheid waarmee die boskonsert voorafgegaan word, teen die steiltes van die Pieke opdra en ver in die vallei laat afrol.
Die kinders is reeds honger en ek en Mariëtte pak solank die kos uit op die lappiesdeken. Hamtoebroodjies met mosterd. Blokkies kaas. Radyse. Slaaiblare. Komkommerskywe. Wortelrepies. Druiwe. Waatlemoen. Smit haal die wynglase, in vadoeke toegedraai, versigtig uit die mandjie, ontkurk die wynbottels en skink die donker wyn in ons glase. Onderstebo lê die silhoeëtprentjie van die swart Pieke teen die amber aandlug op ons wynglase.
Johan, in sy wit linnebroek, kom kaalvoet met die laaste gaste aangestap. Klank het hom nog altyd gefassineer. As afgetrede dosent in ingenieurswese, besit hy ’n stel luidsprekers wat ongeïnhibeerd klank kan gooi. Toe hy nog ’n student was, het
