tot ’n klomp onaangename simptome gelei. Ek het besef my energietenk is leeg, en een van die personeellede het aangebied om ons huis toe te neem. Ek het geweet ek sou nie kon bestuur nie, maar die personeellid sou ons moes huis toe neem en dan weer al die pad teruggebring moes word kliniek toe. Vir soveel omwentelinge het ek nie kans gesien nie.
By die motor het ek vir hom mooi musiek aangesit en sy sitplek teruggeslaan. Gelukkig was hy ook baie moeg. Só beland ons albei net daar langs die hoofstraat in droomland, hy op sy sitplek en ek op die agtersitplek van die motor. Ek het doodstil daar gelê totdat die simptome verbeter het. Of hierdie vreemde prentjie baie aandag getrek het, weet ek gelukkig nie.
Eindelik tuis het ons liewe dogter hom vir die res van die dag versorg nadat sy my bederf het met ’n heerlike bord kos en die nodige medisyne om die helende kuur van slaap te geniet. Daardie dag het ek gedink ek is baie dapper en onselfsugtig, maar wanneer ek nou terugkyk, besef ek dat ek onverantwoordelik was. Om as versorger die perke van aanhou en uithou te oorskry was uiters kortsigtig en skadelik vir my, vir hom en vir my geliefdes. Ter versagting het ek myself getroos dat ’n mens soms die verkeerde besluite neem omdat jy in ’n waas van oormoeg is.
In hierdie stadium het my man se toetse hom op ’n skaal van 1 tot 30 op 21 geplaas. Die toets is gedoen op 15 Junie 2010. Met hierdie toets word die reaksie van die brein op baie verskillende vlakke blootgelê. Dit word MMSE (Mini Mental State Examination) genoem.
My bydrae tot hierdie evaluering was om vrae by die kliniek te beantwoord sodat hulle dit kon gebruik om die spesifieke fase van sy siekte vas te stel. Met vrae soos: Verdwaal hy soms in sy eie huis? Ken hy nog sy kinders se name? het ek amper half vererg gedink dat hy nooit by so ’n toestand sou kon uitkom nie. Dan het ek ewe trots vertel hoe goed hy almal se name ken en hoe skerp sy brein eintlik nog is en hoe ons nog sinvol kan gesels.
Daardie oggend het ek teruggedink aan die vorige Sondag by die kerk toe ’n welmenende vriendin hom gegroet en hom sommer aan haar naam herinner het. Hy het baie beskaafd, maar ferm geantwoord: “Ja, Marinda, ek sien dis jy. Goeie môre ook aan jou.” Dit was vir my ondenkbaar dat hy sy menswees sou verloor.
By die kliniek het ons mense ontmoet wat in dieselfde bootjie as ons was, elkeen in ’n ander fase. Skielik het die vreemde ding wat met ons gebeur het nie meer so vreemd en uniek gelyk nie. Almal wat vir hulle afspraak gewag het, het saam tee gedrink en gesels asof ons by die een of ander geselligheid was.
Die volkome toegewyde, deernisvolle en meelewende manier waarop elke personeellid by die kliniek ons behandel het, het ons laat voel ons is deel van ’n familiekring. Almal het ons welkom laat voel: van die vriendelike vrou wat die tee en versnaperings bedien het, tot die eienaar van die kliniek en haar kollegas wat in beheer van die studieprogramme was. Hulle was nie net hoogs opgelei in psigiatrie en sielkunde nie, maar ook opgeleide verpleegkundiges. Die neuroloog wat saam met hulle gewerk het, was net so noukeurig en toegewy. Soos almal daar ’n wonderlike, sagte omgeemens.
CJ Langenhoven se bekende wysheid het my te binne geskied terwyl ek die ratte van daardie geoliede masjien se werking gesit en bekyk het: “Die hoës is gewoonlik minder hoog as die minder hoës.”
3
Voorwaarts op die alzheimerpad
Intussen het ons so normaal moontlik met ons lewe aangegaan. Die een ding wat my man nog self wou doen, was om op ’n Donderdag die pos te gaan uithaal en ons plaaslike koerant by die kafee te gaan koop. Die R4 vir die koerant moes hy tussen ’n hand vol kleingeld uitsoek sodat ek dit in sy hempsak kon gooi. Ek het hom dan vir ’n rukkie gelos met die geld, uitgesprei op die eetkamertafel, sodat hy self die nodige muntstukke eenkant toe kon skuif. Ná ’n rukkie moes ek egter maar by hom gaan sit en kamma saam sukkel, totdat ons saam besluit het die regte hoeveelheid geld is nou eenkant toe geskuif.
Hoe vreemd dat die rolle so stilletjies omgekeer het. Hy was altyd die een wat met die grootste gemak hierdie soort takies namens ons al twee gedoen het. Uiteindelik reg met die possak oor sy skouer, het hy doelgerig en belangrik die alleentog poskantoor toe aangepak.
Ek het intussen met ons posmeester onderhandel om ’n ogie oor hom te hou. Dié wonderlike man het altyd toegesien dat my man weer die posbus gesluit en die pos in die sak gesit het. Hy het my ook soms gebel as hy kon sien dinge verloop nie na wense nie. Dit was vir my ’n voorreg om aan die einde van elke jaar vir hom en sy gesin ’n sjokoladekoek te bak om dankie te sê. Ek was so dankbaar vir hierdie persoonlike verhouding wat natuurlik net in ’n klein dorpie moontlik is.
Soos alles, het hierdie laaste onafhanklikheid egter ook vir my man tot ’n einde gekom. Een oggend het hy van die poskantoor af teruggekom en ons dogter langsaan se klokkie gaan lui. Sy het die deur oopgemaak en hom by die hek sien staan met die posstukke styf teen sy bors vasgedruk, maar geen teken van die possak nie. Sy het dadelik haar pa, wat bedremmeld en ontsteld voor die hek gestaan het, met koekies en tee probeer kalmeer.
Na sy my gebel het, het ek gaan ondersoek instel by die poskantoor. Langs die straat het ek ’n paar posstukke opgetel, die sak het in die poskantoor op die vloer gestaan en die posbus se sleuteltjie was nog in die slot van die oop posbus. ’n Onbekende man het daardie dag ons posmeester afgelos en nie geweet hy moes help nie. Daardie dag moes ons hierdie laaste onafhanklikheid ook van hom wegneem.
Hy het altyd so opgewonde en belangrik gelyk as hy die pos plegtig op die tafel kom uitpak het. Dat hierdie hoogtepunt van sy week nou ook in die niet moes verdwyn was vir ons almal hartseer en swaar. Ek het begin om saam met hom poskantoor toe te stap. Daar het hy die belangrike werk self gedoen, totdat hy ná ’n paar maande glad nie meer die sleutel in die slot kon kry nie.
Die koerant met die woordspeletjie wat ons elke Donderdag gekry het, was egter steeds ’n groot opwinding en uitdaging. Dié speletjie het vir ons agt letters gegee om woorde mee te bou. Een van dié woorde moes al agt die letters bevat. Hy het ure lank daarmee gesit en dit was verbasend hoeveel woorde hy nog kon maak. Soms het hy selfs die agtletterwoord gevind. Om dit vir hom makliker te maak het ek vierkante uit karton gesny en die letters van die alfabet daarop neergeskryf. Hy kon dit dan in sy woordbouprojek gebruik.
Ek het ook begin om blokraaisels saam met hom in te vul. ’n Dierbare buurvrou het vir ons ’n blokraaiwoordeboek geleen en ek het elke dag tyd gemaak vir hierdie breinstimulering. Eie aan sy aard om te presteer, het my man angstig geraak as hy nie die regte woord kon kry nie. Ek het my telkens verstom oor die moeilike woorde en veral algemene kennis waarmee hy vorendag gekom het. Maar sommer gou het hy sy naels begin kou van spanning en ek moes noodgedwonge hierdie aktiwiteit stopsit. Dit het maande geduur voordat ons die gewoonte om sy naels te byt onder beheer gekry het.
Sy stokperdjie om seëls te versamel, iets waarmee hy as kind reeds begin het, was grootliks verantwoordelik vir sy wye algemene kennis. Nou het al hierdie inligting wat jare lank in sy brein gestoor was, deurmekaar begin koek. Hoe frustrerend moes dit nie vir hom gewees het nie – om te weet jy weet, maar jy weet nie.
Ons het toe maar begin stap. Al singend het ons elke stappaadjie aangepak. Dit was voorwaar baie terapeuties en hy kon nog redelik baie van die woorde van sy gunstelingliedjies onthou. Ons gunstelingstapplek was langs die meer. Dit het natuurlik ook sommer ’n rit met die motor ingesluit, nog ’n heerlike tydverdryf vir hom.
In hierdie stadium het ek besef dat my man deeglik deur ’n tandarts ondersoek sou moes word, voordat hierdie soort ondersoeke te moeilik sou word. Ek het agtergekom hy kou nie meer so lekker ná ’n onsuksesvolle klein operasie aan sy kaak jare vroeër nie. Ek het dus geweet daar sou moeiliker werk aan sy tande voorlê as gewoonlik. Ná ’n gesprek met ’n ortodontis wat ek geken het, het hierdie man wonderlike begrip vir sy toestand gehad.
My man was heeltemal gewillig om die tandarts te gaan besoek, maar
