lê, in ’n hoë stemmetjie vir haar verstaanbaar maak: “Dit is net slegte skrape wat bloei, Ummu- šību – moeder wat oud is.”
Die kind wag vir die volgende stuk pratery, knik, dra hulle woorde in ’n stink asempie aan haar oor: “My ma sê olie en sout sal jou been gesond maak.”
Die vroue praat van oral af, die kind druk haar ore kastig eers toe, luister dan weer en bring die res van die boodskap in die soort Akkadies wat kinders in die verre Akkad tussen die Tigris en Eufraat praat: “Jy moenie aan die knop teen jou kop druk nie.”
Die knop teen haar kop het sy reeds gevoel, soos ook die diep pyn in haar linkerskouer. Sy kerm dit uit toe die Amoritiese vroue haar wil omrol.
Ek huil oor my skouer, dink sy, ek kerm dit uit van pyn, en hulle het bly dink dit is oor die knop teen my kop. “Sê vir hulle my skouer is baie seer.”
Die kind tolk. Die gepraat van die vroue – oud, jonk, kind-op-die heup, hoogswanger, net-net sigbaar swanger of nog sakkerig ná die laaste barensnood en kindergeboorte – is soos ’n rukwind in die tent. Die kind swaai om na haar toe. Sy praat sagter, soos wat kinders met kruppel lammers praat: “Jy het van ’n donkie afgeval.”
Asof sy dit nie weet nie.
“My suster sal ’n klip van die kole af bring.”
Die sussie, seker so veertien jaar oud en swanger, daag op asof sy geroep is. Sy hou vuil lappe met ’n groot, plat klip daarop na ’n ouerige vrou toe uit. Die vrou vou dit in die lappe toe, frons en sit die bondel op die tentvloer neer.
“Dis nog te warm,” verduidelik die kind uit haar eie.
Twee vroue vat Sara aan die nek en heup, rol haar stadig om.
Sy kerm; sy hoor haar eie gekerm. Hulle laat haar terugrol en haar skouer rus op die warm, toegedraaide klip.
O, Adonai, dit help.
“Wat is jou naam nou weer?” vra sy vir die kind.
“Abi-Yatum,” kry Sara die antwoord saam met die reuk van ’n verrotte tandjie iewers in haar mond.
HOOFSTUK 2
Hier naby, naby die plek waar mense die waarsêers raadpleeg, het Mamre en sy broers vir jou gevra: “Wat moet jy prysgee, Abraham? Waarsonder is jy wanneer jy van jou god af wegdraai?” “Myself,” het jy geantwoord. “Alles van my.” Nou, byna vyftig jaar later, op die twintigste dag van Lente, is ek vroualleen hier by Hebron. Ek wou nie alles van my prysgee nie. Julle, my Abraham en Isak, is my alles. Ek wou soek totdat ek julle weer vind. Maar El Shaddai het my gister op die karavaanpad neergevel.
Eers was daar die loeiende wind wat haar en die twee seuns die hele middag geteister het en hulle telkens met donkie en al uit die bergpas wou slinger. Toe die eerste skudding, soos ’n rilling in jou liggaam. Het ek so pas erg geril? Is ek besig om siek te word? Of verbeel ek my? Is ek net totaal uitgeput?
Nog ’n rilling. Dit is óm my, nie ín my nie. Ek het al so baie rillings in my liggaam ervaar vandat die Apiru die nuus by Berseba aangebring het. Maar hierdie een is van buite, van onder, van oral. Van bo. Só onstuitbaar en groter moes die skudding by Moria op die veertiende dag van Lente gewees het.
“Ons gode sal hulle nie laat verslaan nie,” het die Apiru eers vir die veewagters en toe vir Rahel-van-Eliëser gesê. “Ons gode sal aanhou om die aarde te skud soos dit by daardie berg geskud het. Ja. Die gode van Kanaän weet hoe julle meneer Abraham hulle haat. Ja.”
Onverskrokke, getroue Rahel.
“Tannie Rahel ís mos die goedste van die almalste vir jou, Eema?” Isak op drie, toe hy gesien het wat ’n kind van drie nie behoort te sien nie. Sara het gehuil omdat Abraham die vorige nag teen haar lyf oor dood gehuil het. Dooie veld. Brandmaer ooie wat op wankelrige bene oor dooie lammers staan en weeklaag. Dooie hemele. Dooie kyk in die oë van die veewagters. Twee jong veewagterseuns met oë vir dieselfde veewagtersdogter, twee seuns in dieselfde nawûm – Abraham se veewagterskamp by Berseba – vasgekeer, en geeneen kan sy begeerte na die dogter prysgee nie. Twee vasgekeerde byna-manne wat mekaar bestorm soos bokramme mekaar bestorm. Twee seuns van twee ouerpare, en die een wurg en skop die ander een dood.
’n Ouerpaar, nawûm-mense wie se name nooit soos dié van konings of van Melgisedek, die priester van die Allerhoogste God, in Salem tussen mense genoem sou word nie, draai hulle seun in doeke toe en kap, grawe, kap, grawe ’n graf in die aarde wat hom nie wil laat oopkap nie. Nie vir putte en die versteekte waters van ou riviere wat voor die tyd van Noag in dié gebied was nie. Nie vir die aanplant van bome nie. Nie vir dooies nie. Die naamlose mense van die veewagterskamp ween, die hemele kyk traanloos, reënloos, toe.
Toe die seun ingespit is, vlug die veewagtersdogter van die oorwinnaar af weg. Daardie nag huil Abraham teen haar lyf soos wat die hemele eerder moes gehuil het.
Die volgende dag huil Sara by Rahel-van-Eliëser. En al wat Rahel doen, is om saam met haar te huil, kop onderstebo asof hulle, sonder om aan mekaar te raak, steeds oorkant mekaar by die graf van die ingespitte byna-man staan.
“Hoekom huil Eema, hoekom huil tannie Rahel?”
Isak was so ontsteld.
“Tannie Rahel huil sommer saam met Eema oor grootmensgoed.”
Hy het van die een na die ander gekyk en nie verder uitgevra nie. Die vorige dag reeds het Sara die onskuld uit sy ogies sien wyk. Sy het Ismael gevra om hom by die tent besig te hou, maar terwyl sy staan en staar hoe sy pa en broers die skaapwagterseun se liggaam met growwe woestynsand toegooi, het sy Isak se arms onverwags om haar bobene gevoel: “Eema? Hoekom maak hulle só?”
Hy het geskree, en Rahel het hom aan die arm gevat, na haar toe getrek en haar hand ferm op sy mond gedruk. “Sjuut. Jy kan nou-nou hartseer wees. Mens raas nie hier nie.”
Hy het opgekyk. My kind se oë het die dood van ’n mens gesien het Sara gedink. Nou weet hy.
“Alles maak klaar met leef,” het Rahel op pad terug vir hom gesê. “Veldappeltjies, wurms, motte, voëls, slange, torre, diere. Jy weet mos.”
“Ek wil nie klaarmaak met leef nie!”
“O, jý, jy het nog baie lewe oor, klein-Meneer Isak. Jy kry dan nou eers spiere! Laat ek voel daar aan jou boarm?”
Hy het vuiste gemaak, kleinseuntjiespiertjies gebult met waterige snot en nat trane wat in die wrede sonlig op sy gesig blink.
Rahel het gevoel en geknik. “Mooi. Regtig mooi. Dis van al die hout wat jy vir my aandra, nè?”
Sara het hom tent toe gevat en die stof van sy gesig afgewas, net met ’n paar vingerpunte water – selfs daarvoor was daar skaars water oor. Maar hy was getroos. Rahel het hom vertroos.
Rahel, die moederdier vir haar en Isak. Die suster, die ouma in ma Lahazib se plek, die leeuwyfie. Rahel het die Apiru op die sewentiende dag van Lente soos ’n leeuwyfie tegemoetgestap, hulle gesmaal oor die God van Abraham aangehoor en hulle glo geantwoord: “Sê wat julle wil. Ons weet wat ons weet. Maar dit is nie waarom julle hier is nie. Sê wat julle wil sê. Wat kom julle hier sê, behalwe dat die aarde op die veertiende dag van Lente by Moria geskud het?”
Gister – vyf dae ná die veertiende dag van Lente1 – het dit ook
