йигит уни бир ёқлардан эргаштириб келди-да, ўқув йилининг қоқ ўртасида ўзининг рўпарасига ўтирғизиб, ўқитаверди.
Дастурхон атрофида дастлаб ўзаро ҳол-аҳвол сўрашиш, кимнинг боши иккита бўлиб уйланди, қаерда ишлаяпти, кўпдан буён кўришмай кетдикдан бошланган шовқин сал тинчигандек туюлганида Эломоннинг:
– Қани, Мамбет, янги уй қутлуғ бўлсинга нима олиб келдинг? –деган саволи кўпчиликнинг дастурхонга чўзилган қўлини, оғзига бир егулик солганларни чайнашдан тўхтатди. Сабаби, ҳамма достон муҳокамасининг шамоли билан тўғри келаверган эди.
– Менинг етти бобомдан тортиб чўпонмиз, шу шаҳарнинг чеккаларида ўтлаб юрган қўйларим бор, шулардан бирини бераман. Сизлар-чи, нима олиб келдингиз?
Эломоннинг ҳазиллашиб айтган гапини Мамбет биратўла ростга айлантириб юборди. Қувончдан тўлиб-тошиб ўтирган йигитлар бир-бирига кўз остидан қарашиб, жимиб қолишди. Уларни бу кайфиятдан тез чиқариш учун Ибройим:
– Хижолат бўлманглар, – деди кулиб, – сизларга яна бироз муҳлат берамиз. Онамиз “Тез орада кичикроқ эҳсон бериб юборайлик”, деб қайта-қайта айтиб юрибди. Манави Бабош “Бизнинг уйдан ёрдам пули келсин”, деб тўхтатиб ўтирибди.
Ҳамманинг юзига қон югуриб, димоғи чоғ бўлиб қолди. Ота-боболардан қолган урф-одатлар юракларига нақадар сингиб кетган экан-ей. Биргина ҳазил гапнинг шунчалик таъсир қилганини қаранг.
– Барибир мен қуруқ қўл билан келганим йўқ, – деди Мамбет яна “ўлган илоннинг бошини қўзғаб”, – Ўтган йили эдими, Ибройим, “Қизил Қорақалпоғистон” газетасида “Иккинчи жаҳон уруши фольклорини йиғайлик” сарлавҳали мақолангнинг чиққани?
– Йўқ, 1947 йили, иккинчи курслигимда ёзган эдим.
Шуни мактабда дарс вақтида ўқиб бериб, болалардан қўшиқлар йиғдим. Чўпонларнинг фольклори ҳам керакдир, эҳтимол.
– Ҳалиги қўй деб айтганинг ўшами? – деди Эломон, – қўй эмас, қўйнинг жавоби десанг-чи.
– Қўйникими, кўнгилникими, ўқиб кўргандан кейин биласан…
“Кечагина тугаган – тўрт йил давомида чўзилган Иккинчи жаҳон уруши йилларида бошқа халқлардай бизнинг халқимиз ҳам кўпгина оғзаки қўшиқлар, асарлар яратди. Қулликда яшашнинг қандай ёмон эканини неча юз йиллардан буён бошидан кечирган оталар жирканч немис-фашист босқинчилари ғарбдан қора булут бўлиб босиб келганида ўз фарзандларини жанг майдонига отлантирди. Улар жигарбандларини фронтга кузатаётганда:
Мен розиман, ўғлим, берган сутимга,
Омон бориб, соғ келгайсан, жон болам.
Ёвни енгиб даво бўлган дардима,
Омон бориб, соғ келгайсан, жон болам.
Жоним қўзим, айланайин ўзингдан,
Кетарингда бир ўпайин юзингдан,
Тағин селдай ёш оқмасин кўзимдан,
Ёвни енгиб, соғ келгайсан, жон болам, –
деб суйиб хайрлашган бўлса (айтувчи Қарлибоев, Мўйноқ, 5-овул), қиз-келинчаклар эса:
Сувлиғин
