Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Aydın Şeyh Safvet (Yetkin) Efendi. Zekeriya Akman

Скачать книгу

tarihinde vefat etmiştir.

      Dul ve yetimlere maaş tahsis edilmek üzere aile nüfus kaydı, kayıtlı bulundukları Beyoğlu Kazası’ndan getirilmiş ise de alınan kayıt suretinde Hafize’nin bulunamadığı görülmüştür. Merhumun karısı Hafize’nin lakapları Bed’î Zaman Şeyhi olup babası Salih anası Fatma’dır.

      İlinizde doğup 19 Kasım 1932 tarihinde vefat ettiği biraderi Emin de iliniz eski nüfus memurlarından bulunduğu, merhumun yetimlerinden olduğu, Hafize’ye ait kayıtlar bulunmadıkça merhumun yetimlerine maaş tahsisi yönüne gidilemeyeceğinden adı geçene ait nüfus kaydının gönderilmesinin temini saygı ile rica olunur. 83

      Dinî ilimler ve tasavvuf konularında, yaptığı görevlerden dolayı bir otorite olarak kabul edilen Yetkin, yaşadığı dönemdeki şeyhlerin ve tekkelerin kendisine yeterince iltifat etmemesine kırılmıştır. Safvet Yetkin bu durumu, şeyhlerin ve tekkelerin kendisini Cumhuriyet Dönemi’nde tekke ve zaviyelerin kapatılmasının müsebbibi olarak görmesine bağlamıştır.84

      Safvet Yetkin’in Hafize Hanım ile olan evliliğinden Suut Kemal, Zehra, Kemalettin ve Sıdıka isimlerinde dört çocuğu vardır. Çocuklarından Suut Kemal Yetkin, Ordinaryüs Profesör Doktor unvanını kazanmış ve Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde Sanat Tarihi dersleri vermiştir.85

      II. BÖLÜM

      SAFVET YETKİN’İN GÖREV ALDIĞI KURUMLAR VE BURALARDA YAPMIŞ OLDUĞU ÇALIŞMALAR

      Safvet Yetkin’in görev yapmış olduğu kurumlar, kronolojik olarak şu şekildedir: Urfa İdadi Mektebinde Farsça ve Ahlak öğretmenliği, Urfa Bidayet Mahkemesi Azalığı, I., II. ve III. Dönem Osmanlı Mebusan Meclisi Mebusluğu, Meclis-i Meşâyih Başkanlığı, Tetkik-i Mesâhif-i Şerife ve Müellefat-ı Şer’iyye Meclisi Başkanlığı, Dâru’l-Hikmeti’l-İslâmiye Azalığı ve II. Dönem TBMM Mebusluğu şeklinde sıralanmaktadır.86 Kitabın bu bölümünde sırasıyla Meclis-i Meşâyih, Tetkik-i Mesâhif-i Şerife ve Müellefat-ı Şer’iyye Meclisi, Dâru’l-Hikmeti’l-İslâmiye, Osmanlı Mebusan Meclisi ve TBMM hakkında kısaca genel bilgiler verilerek Yetkin’in bu kurumlarda görev aldığı süre boyunca yaptığı faaliyetler tanıtılacaktır.

      Osmanlı Mebusan Meclisi

      Kanun-i Esasi’nin kabul edilmesinin ardından açılan “Meclis-i Umumi”, Mebusan ve Âyan heyetlerinden oluşmaktaydı. Meclis-i Mebusan için yapılan seçimlerin ardından, milletvekili sayısı beklenenin altında kalmasına rağmen meclis açılmıştır. I. Mebusan Meclisindeki milletvekilleri, çoğunlukla vilayet meclisleri üyeleri arasından seçilmişti. Bu sebeple ülkenin eşrafını temsil etmekle birlikte varlıklı ve kültürlü kişilerden oluşmaktaydı. Müzakere usullerine vâkıf bulunuyorlardı. Konuşmalarında ılımlı olmakla beraber hepsi Kanun-i Esasi’ye bağlı idiler. Bu meclis ilk defa üç kıta üzerinde yaşayan, çeşitli ırklara, dinlere ve mezheplere bağlı toplulukları bir araya getirmişti. Üyelerin çoğu kendi bölgelerinde düzeltilmesi gereken ciddi bozukluklardan bahsetmekle beraber, sadece kendi seçim bölgelerinin kötü idare alanı olarak yalnız olmadığını, öğrenmeleri neticesinde hayrete düşmüşlerdi. Üyeler, şikâyet etmiş oldukları konuların sebebini ve bunlara çare bulmak için sistemdeki gerekli değişiklik tekliflerini açık kalplilikle ortaya koymuşlardır.87

      19 Mart 1877 tarihinde Sultan II. Abdülhamit tarafından düzenlenen bir törenle açılan I. Dönem Osmanlı Mebusan Meclisi, padişah tarafından Rusya’nın açtığı savaş karşısında meclisin savaş koşullarının gerekliliklerini yerine getiremediği gerekçe gösterilerek, 28 Haziran 1877 tarihinde kapatılmıştır. 13 Aralık 1877 tarihinde açılan II. Dönem Osmanlı Mebusan Meclisi ise Rusların Ayastefanos’a kadar ilerlemesi gerekçe gösterilerek, 13 Şubat 1878 tarihinde Sultan II. Abdülhamit tarafından süresiz tatil edilmiştir.

      III. Dönem Osmanlı Mebusan Meclisi ise bundan 20 sene sonra 17 Aralık 1908 tarihinde açılmış ve bir seçim dönemi boyunca görev yaparak, Sultan II. Abdülhamit’i tahttan indirmiş, padişahın ve Meclis-i Âyanın yetkilerini kısıtlamış ve 18 Ocak 1912 tarihinde padişah tarafından kapatılmıştır. Bunun ardından yapılan seçimlerde 18 Nisan 1912 tarihinde IV. Dönem Osmanlı Mebusan Meclisi toplanmış ve 5 Ağustos 1912’de Gazi Muhtar Paşa’nın önerisi ile feshedilmiştir. İttihatçıların neredeyse meclisin tamamını ele geçirdiği V. Dönem Osmanlı Mebusan Meclisi ise İtilaf Devletlerinin baskısı dolayısıyla 11 Nisan 1920’de Sultan Vahdettin tarafından kapatılmıştır.88

      Safvet Yetkin’in Osmanlı Mebusan Meclisi’ndeki Çalışmaları

      İlk olarak 5 Aralık 1908 tarihinde Urfa milletvekili olarak Osmanlı Mebusan Meclisine seçilen Yetkin; Urfa ile ilgili neredeyse her konuda söz alıp takrirler vermiş, bunun yanında Yıldız Sarayı’ndaki belgelere erişim yetkisi, Matbuat Kanunu, Cemiyetler Kanunu ve Kanun-i Esasi’nin yorumlanması ile ilgili konular da dâhil pek çok konuda görüş bildirmiştir. Safvet Yetkin’in ilk milletvekilliği dönemi 8 Aralık 1911 tarihinde meclisin kapanmasıyla sona ermiştir.89 12 Nisan 1912 tarihinde ikinci kez Urfa Milletvekili seçilen Yetkin’in vekilliği, iki ay sonra meclisin tekrar kapatılmasıyla sona ermiştir. Mebusan Meclisinin üçüncü kez açılmasıyla 6 Mart 1913 tarihinde üçüncü defa Urfa Mebusu seçilen Yetkin; bu mecliste de Urfa ile ilgili konularda önemli refleksler göstermiş, özellikle Halep – Urfa sınırının ve vilayet teşkilatının değiştirilmesi ve Rakka Sancağı’nın bir bölümünün Urfa’dan alınarak Zor’a bağlanması gibi konuları içeren kanun tekliflerinde ciddi tartışmalara girmiştir. Bununla birlikte; sivil ve askerî mahkemelerin yetki ihtilafı, Dâru’l-Hikmeti’l-İslâmiye’nin Kurulması ve Bütçe Kanunu gibi mecliste gündeme getirilen birçok önemli konuda söz söylemiş ve takrirler vermiştir.90 Çalışmamızın bu bölümünde, Safvet Yetkin’in Mebusan Meclisi’nde yaptığı konuşmalardan ve verdiği takrirlerden bahsedeceğiz.

      Safvet Yetkin’in Mecliste Yaptığı Konuşmalar ve Verdiği Takrirler

      Safvet Yetkin’in Osmanlı Mebusan Meclisindeki ilk faaliyeti, milletvekilliği düşürülen Jurnalci Niyazi Efendi ile ilgili takrir vermesidir. Yetkin, verdiği takrirde şu ifadeleri kullanmıştır:

      “Heyet-i Muhteremce bilittifak verilen karar-ı musib üzerine mebusluktan bihakkın ıskat edilen Jurnalci Niyazi nam şahsın kavl-i mücerredi hainesinden ibaret bulunan müftereyat-ı terviç ile birçok zevatı hamiyet sımatın perişanisini mucip olan ve evvelki gün heyette kıraat edilen mazbata suretinde yazılı imza Ömer Rüştü ve Etem Paşalar hazeratının elyevm Âyan azalığında bulunduklarında Kanun-i Esasi’nin 61. Maddesine nazaran mazbata-i mezkurenin tanzim-i hidematı memduhadan ise, Âyan azasının lâyen’azil olmak hakkından bilistifade ipka ve aksi hâlinde icabının tayin ve icrası hususunda Heyet-i Muhteremce bilmüzakere karar itasını teklif ederim.”91

      Safvet Yetkin’in Osmanlı Mebusan Meclisindeki kayıtlara geçen ilk konuşması ise Dagavaryan Efendi’nin verdiği bir istizah takriri ile ilgilidir. Yetkin, söz konusu takririn kabulü veya reddi yönünde

Скачать книгу