diye düşündüm. Sonra anladım ki, bu yedi kuruşu bana sadaka niyetine vermişler. Sarıbay çoktan beri hastaymış. Ben buraya geldiğimden beri de gelen giden çoktu. Adamların biri çıkıyor, başkası giriyordu. Öbür odada yatan Sarıbay’ın sağlığını sormaya ve geçmiş olsun demeye geliyorlarmış. İşte ben bunun için çağrılmışım. Ben, hanımın karşısında elimdeki ekmeği yerken, hanım da dudaklarını kımıldatarak, arada bir elindeki bakır paralara üflüyordu.
Sadaka vermek için yetim aramışlar ve koca Ken Suu’da beni uygun görmüşler.
Bir ekmeği yedikten ve yedi kuruşu aldıktan sonra, kimsenin benimle işi kalmadığını anlayınca ayağa kalktım. Geldiğimde beni avludan içeri alan adam, bu sefer de köpek ısırmasın diye avludan çıkardı. Giderken, bu günün benim en aşağılandığım ve horlandığım gün olduğunu düşünerek üzüldüm. Evdekiler benim neden çağrıldığımı biliyorlarmış gibi, Sarıbay’ın evinden nasıl bir “ganimetle” döndüğümü sormadılar.
Burada üç ay kaldıktan sonra, beni Elebes amcam gelip geri götürdü. Gitmeme anneannem de karşı koymadı. Biz ata binerken:
– Gidersen git. Üzerine bir şey de veremedim. Bizi kötüleme oradakilere, dedi ve eski kabanını bana verdi. Bütün bahar boyunca burada çalışarak kazandığım “ganimet” işte buydu!
Dedem ve dayılarım çok zenginler. Ancak onlar cimri yaratılmışlar! Mal varlıklarıyla Ken Suu’daki zenginlerden geri kalmazlardı. Dayılarımın hayvanları otlamaya çıkınca dört bir yanı kaplardı. Fakat yine de, uyuz olmuş küçük bir oğlak için bile canlarını verecek kadar cimrilerdi. Dokuz yüz koyunu olan büyük oğlu Saadanbay, bu güne kadar deri pantolondan başka bir şey giymiş değildi. Hâlâ aklımdadır, bir keresinde, otlarken sarp yamaçtan düşüp ölen koyunu için epey ağlamış ve sabaha kadar çobanını dövmüştü. Dedemin çocuklarının adları bir birine benziyordu: En büyüğü Saadanbay, sonra Mergenbay, sonra İygenbay, Derkenbay, Orozbay, Kartanbay…
III
Dedemin evinden doğrudan Kızıl Kıya’ya geldik. Elebes amcam burada yol işçisiydi. Elebes amcam, yol boyunca neden Çon Taş’a değil de, Kızıl Kıya’ya gitmekte olduğumuzu şu şekilde anlattı: “Sen dedenlere gittikten sonra sizin çadırı Kızıl Kıya’ya taşıdık. Şuan hepimiz aynı yerdeyiz. Hayata bu şekilde tutunmazsak olmaz.”
Kızıl Kıya dedikleri yer, herkesin bildiği Karkıra pazarından elli kilometre kadar uzaklıkta olan büyük bir geçitti. Karakol, Carkent, Kulca, Narınkol; hepsinin birleştiği yer ise Karkıra’ydı.
Kızıl Kıya’da yaz kış demeden, yedi sekiz çadır kadar fakir aile yaşıyordu. Onlara “yol işçisi” deniyordu. Çarlık hükümeti bunları değişik köylerden görevli olarak getirmişti. Yol işçiliğinin süresi en az dört yıldı. Ancak onların arasında en az on yıldır görev yapanlar da vardı. Burası yayla gibi bir yerdi. İşçiler kışları karın kalınlığından dolayı yollara yerleştirilmiş ağaç gövdelerine oturur, sigara içerlerdi. O şartlarda bir at yoldan çıkacak olsa, işi bitti demektir; uçuruma düşer kaybolurdu.
Burada iki çadır daha vardı. Onlar Ruslarındı. Ancak onlar yol işçisi değillerdi. Biri, Başarin isimli çok büyük bir zengin. Bu adam Kızıl Kıya’ya yerleşeli çok olsa gerek. Kırgızlar o adamla ilgili “ilk geldiğinde sadece atı ve at arabası olan, sonradan kireç satarak zenginleşen insan” diye konuşurlardı. Her yıl yaklaşık yetmiş seksen ineği yavruluyordu. Elebes amcamın gelini Canımcan ise onları sağardı.
Bunun dışında Kızıl Kıya’nın vadilerine kovanlarını yerleştirip arıcılık yapan, hayvancılıkla uğraşan Ruslar da vardı. Ancak aralarında Başarin’den zengini yoktu. Sadece Karkıra’dan otuz kilometre kadar uzakta yer alan Kuturgan çeşmede “Postacı Metirey” adlı bir zengin vardı. Metirey’in buradakinden başka da Karakol’da ve Tüp’te birer evi vardı. Yol işçileri onun atlarını daha uzaktayken tanırlar, “şu Mankaşka, şu da Çabdar” derlerdi. Metirey’in Kuturgan çeşmeye yerleşip postacı olarak çalışmasının üzerinden uzun yıllar geçmişti.
Yol işçilerinin işi yoldaki taşları temizlemek, su akıntılarının bozduğu yolları, köprüleri onarmaktı. Kızıl Kıya’dan gelen postadaki malzemeleri sırayla aşağıdan yukarıya çıkarırlardı. Kışlar ise büyük eziyet demekti. Kış günlerinde yolcular doğru dürüst uyuyamazlardı. Fırtınalı, karlı gecelerde kızakla gelen posta yüklerini yukarı çıkarmak için uyumayı bırakır, yataklarından kalkar, uykulu gözlerle atlarına binip yola koyulurlardı. Postacı geldiği zaman yol işçileri hazır değilse ya da geçitten geçerken atları çekemezse, kızakta oturan efendiler yol işçilerini kara batırırcasına döverlerdi. Bundan dolayı eskiden beri o garibanlar, fırtınalı ve karanlık gecelerde bile diken üstünde yatar, ta uzaktan çalan zilin sesini duyar duymaz yataklarından fırlar, telaşla dışarıya çıkarlardı.
Ben Kızıl Kıya’ya geldiğimde babam yatağa düşmüştü. Hastalığı ciddiydi. Her şeyi o zaman anlamıştım. Benim dedemlerden getirilmemin nedeni de buymuş. Babam beni tanımamış olmalı. Yuvasına girmiş fersiz gözleriyle bana derin derin baktıktan sonra, ancak “Ha sen miydin?” dedi, boş bir sesle.
Anladım ki, dedesinden gelen benim gibi bir çocuk için, burası da iç ısıtacak bir yer değildi. Eşpay, babamın bir ayağının mezarda olduğundan habersiz “karnım aç” diye gözyaşı döküyor, yemek istiyordu. Bir kenarda ise başkasının bıraktığı bir kâsenin dibini yalayarak, Aşımkan kardeşim oturuyordu. Kısacası, bu ev sanki kıtlığa teslim olan bir yere taşınmış gibi yoksuldu. Keşke, evimizde bir işe yarayacak insan olsaydı. Babam hariç, köpek yavrusu gibi küçücük altı yetim çocuktuk. Beyşembi’nin kaç çocuğu var, acaba? Beyşembi, Elebes amcamın tek oğluydu. Otuz yaşını geçmiş, seyrek sakallı, iri burunlu, uzun boylu, esmer biriydi. Üç çocuğu vardı.
Böylece iki aile birleşince sadece çocukların sayısı ona yaklaşmıştı. Büyüklerle birlikte evde toplam on beş kişi olduk. Aradan çok zaman geçmeden babam vefat etti. Sessiz, sakin, ılık bir geceydi. Daha yeni yatmıştık. Uykuya yeni dalmışım galiba. Bir anda Burmake ananın “ah, talihsizler kalkın” diyen acı haykırışıyla uyandım. Hepimiz telaşla yerimizden kalktık. Ev bağırış-çağırışlarla doldu. Tam o zaman, henüz biz uyku sersemliğini atlatamamışken, nerden geldiği belli olmayan bir bayan yaklaşıp Bekkul’la bana bir sopa tutturdu ve dışarıya çıkardı:
– İşte bu sopayı alın, dayanarak, gözlerinizden kan çıkana kadar ağlayın bahtsızlar, diyerek, evin önünde ellerini böbreğine dayayarak ağlamakta olan Beyşembi’nin yanına bizi bıraktı.
Bekkul elindeki sopadan uzun değildi. O, bu duruma alışsa da sesi çıkmıyordu. Ben önce etrafımdakilerin ne dediğini anlamaya çalıştım. Baktım ki, Beyşembi “Esil kayran bir boorum.” (ah, zavallı kardeşim) diyordu. Ben bunu duyunca “Esil kayran atakem.” (ah, zavallı babacığım) demeye başladım. Bu arada Bekkul da benim dediklerimi tekrar ettiğini fark ettim. Bu durum benim biraz canımı sıktı. Bir ara sesler yavaşlayınca, Bekkul’a dönüp onun yalın ayaklarına bakarak:
– Sen benim taklidimi yapma. Söyleyeceklerini kendin bul, dedim. Sabah olmuştu. Tam o sırada aşağıdan bir sürü insan bağrışarak bizden tarafa gelmeye başladı. Yerimizden kalkıp biz de onlara katıldık. Ben bu arada Bekkul’u dinledim.
