yerleşimlerinden oluşmaktadır. Bölgede bu tür kültür merkezleri olmakla birlikte aynı zamanda Tokmok ticari bir geçiş noktası olduğu için, Kaşgar, Sibirya, Rus ve Avrupalı tüccarlar buraya gelmekteydiler.163 Bu sebeple Tokmok, Kırgızistan’ı etkileyen önde gelen önemli kültür merkezlerinden biri olarak sayılabilir. Bu şehirlerde Rusça, Özbekçe, Tatarca ve diğer Türk dillerinde gazete, dergi, edebi ve okul kitaplarının ticareti aktif bir şekilde yapılmıştır.164 Kırgızlar arasında yeni metodla eğitim verdiği bilinen okul, ilk defa 1898 yılında burada açılmıştır.
İkbaliya adıyla meşur olan okul, ünlü Tatar molla Zakir Vahapov tarafından, Tokmok şehri zenginlerinin yardımları ile kurulmuştur.165 Kırgızistan’da Ekbaliya mektebi hakkında ilk Kırgız tarihçilerinden Belek Soltonoyev şu bilgiyi vermektedir: “Kırgızlar arasında 1895 yılına kadar Özbek mollalar gelip, çocuk okutuyorlardı. Bu yıldan sonra Nogay mollalar Usul-i Kadim prensibinde eğitim veriyorlardı. 1900 yılında Tokmok’a Zakir Damılla Abdılkaşapuulu adlı Tatar molla geldikten sonra, Usul-ü Cedit prensiplerinde eğitim başlattı. Bahçesaray’da (Kırım) çıkan “Tercüman” adlı gazeteyi alıp okumaya başladı.”166 Bunun yanı sıra ilk Kırgız Tarihi’ni yazan Arabayev’in arkadaşı Osmonaalı Sıdıkov da bu konuya değinerek: “O zamanlar “Koco Hafiz”, anlamını bilmediği “Çahar Kitep”ile çocuk okutuyordu… bu kişi yanına Muhammed Ali adlı bir hoca getirdi. Tarladaki çobanlar, atçılar dahi okuma yazma öğrenmeye başladılar. Bu olayların olmasına daha 10 yıl olmadı! (yazar eserini 1911 yılında yayınlamıştır.) 1901 – 1902 yılları Troski’den Tokmok Şehrine Zakir Kari167 cenapları geldiler. Ondan sonra şakirtler çok hızlı arttı. Onun şakirtleri büyük şehirlerde yüksek ilim tahsil etmeye başladılar168 ifadeleriyle Kırgızların yaşadığı bölgeye Cedit düşüncesinin gelişi ve etkilerini değerlendirmiştir. Zakir Vahapov’un İkbaliye mektebinde uyguladığı eğitim modelinin İsmail Gaspıralı metodu olduğu, Çarlık raporlarına da yansımıştır.169 1908 yılı kayıtlarına göre 36 Tatar, 30 Özbek, 9 Dungan, 5 Kaşgarlı (Uygur) ve 200 Kırgız öğrenci eğitim almıştır.170 Kısa sürede halk arasında desteklenen bu mektep, bölgenin en önemli eğitim kurumlarından birisi olmuştur.
İkbaliye mektebinden sonra cedit mektepleri Kırgızistanda hızlı bir şekilde yaygınlaşmıştır. Bir diğer mektep, Isık-göl bölgesindeki yerel beyler ve Tatarların destekleri sonucu, Şakir Mucabirov adlı mollanın girişimleri ile 1901 yılında Karakol şehrinde açılmıştır. Dini eğitimin yanı sıra, coğrafya, tarih, matematik gibi dersler müfradatın arasında bulunmuştur.171 Ayrıca bu okulların diğer benzerleri Bişkek’te 1902’de, Karakol’da 1909’da Tatarlar tarafından kurulmuşlardır. Tatarların Kırgızistan’da kız çocuklarının okutulması konusunda da girişimleri olmuştur. Bu durum İsmail Gaspıralı’nın başını çektiği Ceditçilik düşüncesi içerisinde bulunan, Müslüman kadınlarını sosyal hayata kazandırma girişimlerinin bir sonucu ortaya çıkmıştır. Bişkek’te ve Karakol’da Kız mektepleri açılmıştır. Bu okullarda eğitim veren hocalar genelde, Tatar mollalarının eşlerinden oluşmuştur. Kız öğrenciler, diğer erkek mekteplerinde olduğu gibi aynı derslere devam etmekle birlikte, dikiş, örgü gibi sosyal hayatta işlerine yarayacak el işlemeciliği dersleri de görmüşlerdir. Bir öğretim yılında, Karakol’da 180, Bişkek Kız öğrenci okulunda 50 Tatar ve 20 Kırgız olmak üzere toplam 70 kız öğrenci eğitim görmüştür.172
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
