рахсан – айылҕа оҕото, кэм-кэрдии ыгарын биллэҕинэ, бэйэтэ да хотонугар ыксыаҕа, суолун тобулуоҕа диэн санаа үгүстэри уоскутар быһыылаах. Ол сөп даҕаны, атын уталытыллыбат түбүк эмиэ үгүс. Бары күн иллэҥэ суохтар. Аныгы үйэ «түүлээх уллуҥахтара» дьаһайбатах буоллахтарына, ынахтар барахсаттар кэлиэхтэрэ.
Халлаан эмискэ Иһинээйэп таҥара күн, тылтан-өстөн өһүргэннэҕэ буолуо, тымныйан хабылла түспүтэ. Кыстык да бу ыы муннуга анньан турарын биллэрбитэ. Кыра күөллэр, сүүрүгэ суох үрэхтэр тоҥмуттара, улахан да күөллэр ньуурдара ыпсыһан барбыттара.
Аҕыйах хоноот, кыстык хаар халыҥнык түспүтэ. Сир-дойду кыстыыр таҥаһын бүрүнэн, маҥан суорҕанынан кичэллээхтик үллүммүтэ. Итии тыынын хаар анныгар мунньунан, унньуктаах кыстыгар утуйардыы тэриммитэ.
Көтөр-сүүрэр эмискэ мэлийбитэ: аныгы үйэ буоллаҕа, кыстык олохторун эмиэ хойутаан булунар түбүгэр түстэхтэрэ. Олохторун буллахтарына, быгыалаһан барыахтара, Сир Ийэ сырдыгын тардыыта күүстээх буоллаҕа эбээт…
Арай хара суор обургу тугу эрэ көрдүүр, булар-талар баҕатын биллэрэн, дэриэбинэ кытыытын кырыйар, ортотунан дапсына көтөн ыаллар олбуордарын таҥнары өҥөҥнөөн халаатыыр. Идэһэ астаммыт тэлгэһэтигэр, муҥха балыгын тэнитэ куппут сирдэригэр туох эмэ хаалбытын, эбэтэр атын да ас тобоҕо-ибэҕэ ханна эрэ тохтубутун булаары, кэтии сырыттаҕа. Биирдэ эмэ тоҥсоҕой маһы тоҥсуйан торулуур тыаһа ыраахтан иhиллэр, аар тайҕа кыыллара баар тыыннарын кэрэһилээн, кулгааҕы сэргэхситэр…
Күн үүннэ…
Кыһыҥҥы кылгас күннэр кимиилэрэ ахсым кыахтарын ылан иһэллэр. Халлаан сырдыы илик. Ньим курдук иһийэн турбут дьыбардаах халлааҥҥа дьиэлэр халҕаннарын аһыллар уонна сабыллар бүтэҥи тыастара дэриэбинэ, дьэ, уһуктан эрэрин кэрэһилииллэр. Ону кытта олбуордар иччилэрэ – ыттар уһуктаннар, кээһиилээх от үрдүттэн ыстанан түһэн, хаһаайыннарын эҕэрдэлии көрсөллөр, ыйылыы-ыйылыы эккэлииллэр, сэниэтэ суохтук үрэн моргуйбута буолаллар.
Онтон оһохтор урааларыттан, күрэхтэспит курдук, утуу-субуу буруо бөҕө субуллар, үөһэ тэнийэн, дэриэбинэ үрдүнэн «күүлэйдииллэр», эмиэ саҥа уһуктубут салгын долгуннарын кытта тиксиһэн симэлийэллэр. Дьиэлэр түннүктэриттэн чаҕылыһар сырдык уот күргүөм сыдьаайа бүрүүкээн турар хараҥаны кытта үтүрүһэ-хабырыһа элбии кэҥиир. Ити сырдыктан сабардаппат буола сатаан, халлаан суһуктуйан барар. Өтөрүнэн оскуолаҕа тиэтэйэр оҕо аймах аймалҕана сарсыардааҥҥы дьыбары сатарытар. Кинилэри арыаллаан, илин-кэлин түсүһэр, эккэлэһэ суксуруһар ыттар, көрсүһэннэр, бэрт дохсуннук «дорооболоһор» – үрэн моргуйар саҥалара иһиллэр.
Оттон дьиэ хаһаайыннара – эр дьон аныгы үйэттэн «тиксибит үлэлэрин» толоро хотонноругар тахсаллар. Кэм сиэригэр сөп түбэһэн, спортивнай бэргэһэ, бараан истээх үтүлүк, өҥнөөх куурка кэтэн бэркэ диэн боччумуран, тиэтэйбэккэ эрэ кыбыылар аайы от киэнин чээлин тордуоҕунан соһоллор, күрүөнү кырыйа долборуктарга симэллэр, хотонтон тахсар «баайдарын» ахтыспыт кэпсэл тылларынан көрсөллөр.
Ыраах айаҥҥа тэриммит суоппардар ыаллары кэрийэллэр, массыыналара бэрт ыксаллаахтык бааҕынаан ылар. Арай эрдэлиир тырахтарыыстар суохтар. Тиэтэйбэккэ-саарайбакка бэрт холкутук тэринэн, от-мас тиэйэ сыһыылары, тыалары кэрийэ барыахтара турдаҕа.
Дэриэбинэ кыһыҥҥы олоҕо саҕаланнаҕа.
Сотору дэриэбинэ бүттүүн уһуктуо, саҥа күн үүммүтүн биллэриэ: уулуссаларынан кэлии-барыы ахсымырыа, дьиэлэринэн, хонтуораларынан, дьон-сэргэ сылдьар миэстэлэринэн сэһэн-ыаһах дэлэйиэ, кэпсээн-ипсээн күүгээнэ оргуйуо, тиэтэйбит-саарайбыт киһи элбиэ, туга эрэ ситэ кыаллыбатах түбүктэрэ биллэ-көстө үксүө.
Ол күн дьиэ аайы итии чэйдээх, сир ийэ бэлэҕинэн тумаламмыт күөрчэхтээх остуол тула ыаллар олорон, күннээҕи олох түбүгүн былааннаан, тугу оҥорору чуолкайдаан, ыччат, дьиэ кэргэн кыһалҕаларын, кэлэр кэми, инникини ырыҥалыы сатаан, ол быыһыгар санаа баттыга буолар түгэннэри сэмээр дьүүллэһиэхтэрэ ырытыахтара…
Хотоннорун үлэтин бүтэрэн, кыыстаах уолларын оскуолаҕа атааран, Кууһума уонна Суоппуйа Кууһумууннар, үгэс быһыытынан, остуолларыгар кэлэн утарыта олорбуттара. Аҕа баһылык туох да саҥата суох ыстакаанын утары ууммута, онтон хотун киһи хап-сабар ылан, хойуу үүттээх итии чэйи куппута. Бэйэтигэр кутта олорон:
– Кууһума, ити улахан ынаҕы уолларыах, сыппайан бүтүөх. Сотору төрүө, быһа ыан кэбиһиэхпит.
– Ону, дьэ, эн билэҕин, – Кууһума ити дьыаланы билбэтин билинэн, итинник тыллары ыһыктыбыта. Чэйин сыпсырыйбыта. – Икки атыны бэтэринээрдэргэ көрдөрүөх баар этэ. Быйыл эрдэлиэх курдуктар быһыылаах.
– Сөп-сөп. Бээ, мин бүгүн, өйдүүр эрдэхпинэ, кэпсэтиэм этэ. Баар-суох баайбыт буоллаҕа. Үс ынаҕы ыатахха, үүт туттардахха харчылаһыа этибит дии, – Суоппуйа чуумпуран тугу эрэ толкуйдуу, боччумуран, сүүһүн аннынан оҕонньорун одуулуу олорбута. – Отой үчүгэйдик көрдөхпүтүнэ табыллар. Эрэл эрэ барыта эйиэхэ, – диэн кэргэнэ тараах диэни билбэтэх, ыһыллан хаалбыт баттаҕын быыhыгар, төбөтүн оройун диэкинэн биир сүүмэҕи, чанчыктарыгар биллэн эрэр «кырыалары» булан ылбыта,
