сказала яна.
Кандрат Назарэўскі рашуча павярнуўся да жанчыны. У яе недзе над вачыма, у брывах, ішла рыса, уласцівая твару сфатаграфаванага хлапца. «Маці!» – падумаў Кандрат Назарэўскі.
– А дзе ж ваш Анатоль цяпер? – секануў ён, не зводзячы вачэй з жанчыны.
Старая раптам збянтэжылася, замыляла губамі, загаварыла:
– Вы нашага Анатоля ведаеце? Хто ж вы такі будзеце? Адкуль вы?
I раптам яна пасмялела. Нейкая новая думка, відаць, нарадзілася ў яе. Яна, здаецца, падумала, што гэты салдат свой чалавек, што ён зусім гэта не ў водпуск ідзе. «Мусіць, нешта тут іншае. Можа, проста ўцякае дадому з войска».
– Дык вы сядайце, – сказала яна. – Дадому ніколі не позна. Заедзеце. Можа б, вы з’елі чаго? Вы Толіка нашага ведаеце?
– Ведаю. Я з Анатолем Скуратовічам быў калісьці ў адной часці. Як палякі занялі былі гэтую мясцовасць, мы адступалі і праходзілі тут непадалёк. Я мясцовасць пазнаў. To ён тады і знік. Хто быў у нашай часці адгэтуль зблізку родам, то адразу і падумалі, што Скуратовіч астаўся тут, дадому пайшоў.
– Што вы гэта кажаце! Яго як змабілізавалі былі тады, як яшчэ палякі сюды не прыходзілі, дык ад таго мы яго і не бачылі. Можа, дзе галаву склаў!
– Наша часць была тады тылавая. Начавалі і мы разам у адной хаце. А раніцай прачнуліся – аж яго ўжо няма.
– He ведаю… He ведаю… Божа мой, Божа!
Рысы твару яе ахаладзелі, губы сцяліся.
– Мне трэба ехаць.
– Няма ніводнага каня дома.
– А што будзе, калі я найду?
– Шукайце. Я адна дома.
– А дзе ж гаспадар?
– Я ж вам казала, што ў абоз пагналі.
Нейкая новая думка, мусіць, зноў апанавала жанчыну, яна збянтэжана заварушылася, паглядзела ў акно, вярнулася да дзвярэй, сказала чырвонаармейцу:
– Я і сама не ведаю, дзе вам тую фурманку ўзяць. Хіба, можа, я так дзе-небудзь выстараюся. У нас ходзіць за гумном конь, што салдаты кінулі некалькі дзён таму. Ён, сказаць, і не наш жа, казённы. Няхай акрыяе крыху, а тады, можа, зноў якая часць забярэ… Хіба на ім вы паедзеце?
Яна ўжо не гаварыла больш, што гаспадара няма дома. Кандрат Назарэўскі думаў: «Яна ад мяне стараецца хутчэй пазбавіцца».
– Дзе ж ваш Анатоль цяпер? – зноў запытаў ён.
– Жывога няма! Каб на вайне галавы не склаў, дык абазваўся б дагэтуль. Божа мой, Божа!
Яна пусціла слязу.
– А ён жа зняты на фатаграфіі зусім нядаўна.
Кандрат Назарэўскі перавярнуў фатаграфію на другі бок.
I фатаграфісцкі штамп быў ужо на польскай мове: павятовы майстар быў ужо дапасаваўся да новай улады.
– Пры паляках здымаўся ваш Анатоль?!
– Божа мой, чаго вы хочаце ад мяне? Мы нічога не чулі пра нашага Толіка.
I жанчына выйшла
