napoić teologalnie – Fakultet teologiczny Sorbony za czasów Rabelais'go słynął ze swej sprawności w wysuszaniu butelek. [przypis tłumacza]
160
o ogromnej kobyle – Starzy komentatorowie dopatrywali się w owej kobyle to księżnej d'Estampes, kochanki Franciszka I, to Diany de Poitiers, którą mąż jej, Ludwik de Brezé, dobrowolnie odstąpił królowi Henrykowi. [przypis tłumacza]
161
dobyła ogona (…) aż powaliła cały las – Wedle dawnych komentatorów aluzja do wyrąbania lasów w Bauce przez panią d'Estampes: faktycznie jednak ten sam szczegół znajduje się już w dawnych Kronikach Gargantuińskich (patrz: dodatek do tomu V), co dowodzi, jak śliskie są podobne kombinacje. [przypis tłumacza]
162
obsikał ich tak dotkliwie (…) małych dzieci – Aluzja, znowuż wedle zawziętych komentatorów, rzekomo do podatków, jakimi Franciszek I obłożył Francję po wojnach włoskich, a także i do rodowego nazwiska pani d'Estampes: Pisseleu. [przypis tłumacza]
163
szyzma – schizma, odstępstwo. [przypis edytorski]
164
baralipton – jedna z formułek sylogizmów scholastycznych. [przypis tłumacza]
165
napoić teologalnie – Często używane u Rabelais'go wyrażenie „napoić teologalnie”, zostało w późniejszych wydaniach przez autora przez ostrożność skreślone. [przypis tłumacza]
166
Przemowa, jaką mistrz Janotus Berdysz wygłosił do Gargantui, aby go skłonić do oddania dzwonów – Oracja ta, przykład elokwencji scholastycznej, ma być parodią przemowy, jaką teolog paryski, Jan Bricot, wygłosił w imieniu uniwersytetu paryskiego przy koronacji króla Franciszka. [przypis tłumacza]
167
nos faciemus bonum cherubin (łac.) – ma oznaczać w tej barbarzyńskiej łacinie: będziemy pić póty, aż nam gęby sczerwienieją jak cherubinom. [przypis tłumacza]
168
gluc – wykrzyknik stosowany wówczas w dyskusjach uniwersyteckich dla wyrażenia, że jakiś argument nic nie dowodzi. [przypis tłumacza]
169
Verum enim vero (…) meus deus fidius (łac.) – Nagromadzenie wyrażeń, które wszystkie mają oznaczać: zaprawdę. [przypis tłumacza]
170
Pontanus (1426–1503) – poeta i filozof. [przypis tłumacza]
171
Mistrz Janotus (…) ze swym suknem – Parodia dialektyki scholastycznej. [przypis tłumacza]
172
Patelin – bohater starej farsy francuskiej. [przypis tłumacza]
173
przysięgli, że nosa nie obetrą, póki (…) to znaczy na święty Nigdy – Ostre wycieczki przeciw ówczesnemu wymiarowi sprawiedliwości niejednokrotnie będą tematem satyry Rabelais'go. [przypis tłumacza]
174
las w Bierze – Bière: dawna nazwa lasu Fontainebleau. [przypis tłumacza]
175
vanum est vobis ante lucem surgere (łac.) – daremne jest wam wstawać przed światłem dziennym. [przypis tłumacza]
176
Papież Aleksander tak samo czynił (…) – Papież Aleksander V, który nie gardził rozkoszami stołu. [przypis tłumacza]
177
unde versus (łac.) – stąd wiersz. [przypis edytorski]
178
pud – jednostka wagi równa 40 funtom, czyli nieco mniej niż 16,5 kg. [przypis edytorski]
179
dusza jego przebywała w kuchni – Jamdudum animus est in patinis (Terencjusz). [przypis tłumacza]
180
urynał – nocnik. [przypis edytorski]
181
Zabawy Gargantui – I ten rozdział ma być satyrą na wychowanie Franciszka I, którego młodość wedle świadectw historii miała upłynąć wyłącznie na spaniu i zabawie. Ostatnio wydanie Rabelais'go (Abel Lefranc, 1913) podaje wyjaśnienie niemal wszystkich owych 215 gier przytoczonych w oryginale. [przypis tłumacza]
182
wsiadał na starego muła (…) mamrocząc ustami – Rajcy parlamentu zwykli byli, jadąc na swoje posiedzenia, odmawiać różańce. [przypis tłumacza]
183
wędrował przypatrzyć się, jak zastawiają siatkę na króliki – Polowanie na króliki należało podówczas do ulubionych rozrywek możnych panów. [przypis tłumacza]
184
miał za domowników pana Trzypotrzy, pana Obżorę, pana Doliwę i pana Puszczajpasa – W oryginale prawdziwe nazwiska dworzan Franciszka I. [przypis tłumacza]
185
Jako Ponokrates ujął Gargantua w taką dyscyplinę, iż ani godzina w dniu nie szła na marne – Cały plan nowożytnego wychowania zawarty w tym rozdziale pomyślany jest przez autora zupełne serio; przy bliższym rozpatrywaniu nie jest on tak przeciążający, jakby się to z natłoczenia szczegółów i amplifikacji stylowych na pozór zdawało. To przejście od zaniedbanego do starannego wychowania również zgodne jest z historią życia Franciszka I. [przypis tłumacza]
186
Tymoteusz z Miletu – fletnista na dworze Aleksandra Wielkiego. [przypis tłumacza]
Bibliae. [przypis tłumacza]
