vieruur maak juffrou my wakker en vra of ek nie iets het vir ’n tand nie. Meneer het ’n tand aan hom.
Ek maak Jim wakker, want hy’t goed gebring vir ou Hennie se abses.
“Sy bek lyk soos ’n hoender wat net gelê het, ek sal nie,” sê Jim.
Later hoor ek die kabaal en gaan kyk. In die voorhuis sit Jim op meneer se bors. Hy’t ’n klip en ’n stuk been, en hy sê hy gaan dit op die natuurlike manier doen. Uitkap, soos die oumense.
Die juffrou is in ekstase. Die establishment het tot die natuur gekom, sê sy.
Maar meneer wikkel los.
Toe hulle so in die halflig van die oggend deur die hek loop en stry, sê ek: ek glo dit nie. Kyk waar’s die liefde nou!
Jim sê hy moet sy hoenderbek by sy natuurbek sit.
Sê die meisie ook, sê ek.
Die wiel
Die wiel draai.
Onderdorp-kinders groei op met ’n drag griewe oor skaam-wees, ou-klere-dra, en die herinnering aan baie meerderwaardige blikke op hul verleë lywe. Hulle streef en kom bo. Hulle bly en ry blink, en hulle wys wat hulle altyd gesweer het toe hulle die binne-bitter van ek-sal-julle-wys gedra het.
Intussen gaan gesienemanskinders ten gronde, suip plase uit, bring fortuine deur, vermors erfgeld, skend familie-eer.
Nie altyd almal nie, maar altyd sommiges.
Tot die dood weer sy hand oor die sand kom vee om die spulletjie gelyk te maak vir die volgende geslag se kasteeltjies.
So dink ek die dag toe ek by Van Niekerk se hek indraai.
Dis winter in die Noordoos-Vrystaat en die mielielande is gestroop van gesigseinder tot gesigseinder. Ek draai in tussen die swaar pilare waaraan die ysterhek, ten duurste ontwerp en vervaardig deur ’n Griek in Pretoria, swaai.
Die bome langs die laning wat oploop na die boerepaleis is een geslag oud. Want die wiel het gedraai: Van Niekerk het uit die onderdorp gekom tot die herehuis. En sy aankoms het hy met boompies bevestig.
Eengeslag-boompies – ouer bome is andermansbome, eie bome is jammerlik jonk.
Daar’s ’n geskiedenis aan die Van Niekerk wat deesdae orals voorsitter is, en waar hy dit nie is nie, is hy ten minste direkteur. Die man wat nou sy plase laat bestuur deur B. Sc.’s, onderhandel oor groot stroperaankope, en sy spogdiere op landbouskoue laat pryk, het in matriek nog met skoene geloop wat hy toe al self ’n vierde keer versool het.
Ek weet van die versoling, want ek het by hul huisie aangekom toe hy die onwillige oorleer, teen alle sin en wil in, weer wou vasnaai. Hy het nie goeie seilgare gehad nie, die stukkie byewas waarmee hy die winkellyntjies probeer stryk het, was kleiner as my pinkienael – en dan stryk hy nie sonder dat hy bloedstrepe oor jou vingers trek nie.
By ons huis was seilgare en byewas. Ek het gaan haal. Ook sommer ’n paar van Pa se ou skoene by Ma afgebedel. Hy’t die seilgare en byewas aanvaar, die skoene geweier en my in die oë gekyk. Sy oë was eers verleë en toe bitter: “Ek sal nie arm wees nie.”
Toe ons ander loop leer, het hy motors reggemaak, ’n garage begin, grond gehuur, geboer. Met ’n verbetenheid en ’n noukeurigheid wat hom op 28 al vermoënd gehad het.
In dié koers het hy van sy tyd afgeknyp en na Ria begin vry. Sy was van kleintyd af deurmekaar met sy neef Hannes.
Dié neef had dit bietjie beter. Nie ryk nie, maar darem ’n plasie naby die dorp en ’n mooi opstal. ’n Bietjie teruggeboer, maar darem die grondjie behou. Aangename vent. Soos Van Niekerk gewerk en gestreef het, het Hannes gekuier. Te veel rondgekuier na Ria se smaak, en sy vat toe maar uiteindelik vir Van Niekerk.
Dalk was Hannes vir Ria lief, want tot trou het hy nie gekom nie, en so met Van Niekerk se werkery het hy baie op die plaas gaan omsien. Net so dat die mense wonder, maar nie met oortuiging skinder nie.
Dié wintersdag, toe ek tussen al die boere-Mercedesse stilhou, sien ek die lewe het aangestap: Van Niekerk se enigste dogter het toe al ’n dogter. Van Niekerk is oupa.
Die hele buurt kom haal hul vreetjies van die braai-os, en ek sien Hannes loop ook daar rond met ’n allemintige wit baard.
Met die groetery laat haal Van Niekerk die kleinkind om te spog. Sy’s mooi en netjies soos sy beste diere. En al bekkig.
Hoe die pratery oor die oupa-skap gekom het, weet ek nie, maar toe Van Niekerk haar vra wie’s haar oupa, spring sy kort om en gaan haal vir Hannes.
“Hier’s my oupa,” sê sy.
Sommer kinderpraatjies, maar Van Niekerk se oë raak stil. Hy stap agter die huis om.
Ria moes toe al baie beskinder gewees het, want sy trek my eenkant toe en sy sê dis nie so nie. Die kind dink maar oupas het wit baarde, en Van Niekerk is baie van die huis af.
Ek stap na die skure toe en kry Van Niekerk daar. Hy kyk voor hom en hy sê met die oë waarmee hy van die skoensole af omgekyk het: “Ek het arm gebly.”
“Ria is nie so nie,” sê ek en ek glo dit. Hy ook.
“Sy sê ek het alles, maar ek moet nog leer leef …” sê hy.
Nou anderdag toe ek daar aanry, sien ek die hek hang skeef en ek vra by die huis of Van Niekerk daar is.
“Nee,” sê die dogter. “Pa en Ma is al weer see toe met die kind. Pa wil haar glo nog ses keer vat voor sy skool toe gaan.”
Hy doen niks half nie. Vir sy voorsitterskappe het hy bedank.
Hy loop al langs die see … en hy boer agteruit.
Dis sy wiel, laat hy hom draai, dag ek. So kry hy dalk ’n skoensool uit sy oë.
Gebeente van haar skoot
Ons droom drome en sien gesigte.
En ons ontken dit.
Ons sê dit nie vir mekaar nie, want dis ons geheime lewe. Daar waar ons mooi is, waar ons sterk is, waar ons ongelooflike dinge vermag. Dis waar dramatiese suksesse ons toeval; waar die ondankbares teenoor ons tot dankbaarheid gedwing word; waar dié wat ons haat, hul druiwe teenkom; waar ons dié wat ons beledig het, hul woorde laat eet, en dié wat ons nie voldoende gewaardeer het nie, laat spyt kry oor hul onderskatting.
Dis die droom wat die adolessente meisie – die een wat pas van die tafel af opgespring het omdat sy veronreg voel – op haar kussing gaan droom. Van hoe sy dood is en almal berouvol om haar tragiese graf staan.
Dis die droom waarin die jong man sy geliefde red uit wrede situasies, waarin die dommes slim word, velkwale verdwyn, spiere en rondinge uit die niet verskyn en verdwyn, waarin reusagtige bedrae ons toeval – en ons belangrik is.
Dis gek, dié drome, dis totaal onmoontlik, dis ver van enige waarheid, dis anderkant die moontlike – maar dis nodig in die wêreld met sy harde maniere om jou op jou plek te hou. Dis ál salf
