p>
Donkermaan
André P. Brink
Human & Rousseau
The obscure moon lighting an obscure world
Of things that would never be quite expressed,
Where you yourself were never quite yourself
And did not want nor have to be
– Wallace Stevens
I rest my case on the rights of desire … On
the god who makes even the small birds quiver
– J.M. Coetzee
1
Daar is ’n spook in die huis. Dit was waarom dit destyds, toe ons dit gekoop het – amper veertig jaar gelede, agt-en-dertig jaar en vier maande gelede – so spotgoedkoop was. Spoke was toe nog nie in die mode nie. Saam met die spook van Antje van Bengale het ons die huishoudster op die koop toe gekry. Magrieta Daniels. Sy was toe in haar vroeë dertigs. En na Riana se dood – na al die jare, na die geboorte van ons seuns en die verlies van my dogter, in die leegte anderkant geluk en ongeluk, skuld en onskuld, in die lang skemer met niks meer om op te hoop nie, sonder enige verrassings, sonder ’n skielike nuwe maan, ’n landskap so oop soos die Kalaharivlaktes van my kinderdae, en met net die ingewikkelde verraad van die geheue om my snags wakker te hou – het sy aangebly om my te versorg. En vir Antje van Bengale natuurlik, die arme jong slagoffer van haar gewelddadige baas en minnaar, in die dae toe die Kaap nog Hollands was.
Vanslewe was die gehuggie van Papenboom – ’n klompie huise rondom ’n meule, ’n brouery, ’n bakkery, en ’n berugte taverne – amper twee uur per koets uit die nedersetting in Tafelbaai; ’n halte tussen Rondebosch en die Kompanjiestuin by Nuweland. Omtrent al wat oorgebly het, is die naam van ons straat, Papenboomweg, in die nes van klein lommerstegies onderkant Newlands Avenue; en dan dié huis, meer Victoriaans as iets anders, met nog net die massiewe fondamente en ’n stuk ringmuur van wat glo eers ’n nogal indrukwekkende landgoed was.
Ons was gelukkig hier, ek en Riana. Die huis was die teken van ons onafhanklikheid, vry van die besitlike oorheersing van haar ouers, wat nooit sou verstaan of vergewe hoe ons die rug kon draai op die wynplaas in die Paarlvallei waar sewe geslagte Hugo’s hulle naam gevestig het nie, erger as Southfork, Dallas. ’n Dogter wat swanger voor die kansel staan, was erg genoeg; om nie te praat van ’n kerkmuis van ’n skoonseun nie, wat uit die dorre binneland hier aangewaai gekom het soos ’n tolbos, met die ruik van boeke aan sy hande. Dat al die trots van ’n familie uit die Boere-adel willens en wetens verruil word vir ’n mieserige voorstedelike bestaan, was soos om die Here self in die gesig te spoeg. Maar ons het dit reggekry. En behalwe die verlies van ’n meisiekindjie wat ek nooit eens gesien het nie, ’n erger slag as enige ander in my lewe (maar mens moet seker boet vir jou sondes), het ons goed gelewe hier. Wat ons beleef het, wat ons gedoen het, was eintlik alles deur die huis bepaal. En hoe kan hulle nou van my verwag om dit alles prys te gee – die huis, die herinneringe, alles wat ek nodig het om te weet wie ek is – en dit soos ’n biblioteekboek om te ruil vir ’n kamer of ’n woonstel êrens tussen ’n spul oumense in die een of ander aftree-oord?
“Dis tyd om aan Pa se gesondheid te dink,” het hulle gesê. Johann. En Louis. En hulle vrouens. “Dis tyd om aan Pa se veiligheid te dink,” het hulle gesê. “Pa verdien dit om Pa se laaste jare gemaklik en sonder bekommernisse te slyt,” het hulle gesê.
“Om vadersnaam, man, ek is nog g’n oud nie. Ek is vyf-en-sestig.”
“Maar wat van die hartaanval?”
“Dit was nie ’n hartaanval nie, dit was angina. Mense leef vir jare met so iets saam. Die dokter het my al die pille gegee wat ek nodig het. Genoeg nitrogliserien om ’n vragwa op te blaas.”
“Maar wat van Pa se buurman, watsenaam?”
“Johnny MacFarlane? Ek weet presies wat met hom gebeur het, en dit was ’n gruwelike affêre. Die land is besig om in sy maai te gaan en niemand verroer ’n vinger om die geweld te keer nie. Maar dit beteken nog nie ék gaan iets oorkom nie. Ek kan myself oppas. Bowendien het ek vir Magrieta.”
“Magrieta stap ook aan. Sy’s ouer as Pa.”
“Sy’s ’n baie fris sewentig. En sy hou daarvan om my op te pas.”
“Die huis is besig om agteruit te gaan. Dit word al donkerder en somberder hier binne. Niemand het in jare iets aan die tuin gedoen nie, dit is skoon aan die verwilder.”
“Ek hou daarvan so. Die natuur gaan sy gang. Baie plek om te sit en lees waar niemand my kan steur nie.”
Oproepe van ’n uur, twee uur. Louis uit Johannesburg; Johann van halfpad om die wêreld, uit Sydney. Tot Johann naderhand vir Cathy met die vliegtuig gestuur het om te kom mooipraat. Weet mos ek het ’n sagte kol vir haar. Meer as vir my eie kinders; maar nou ja, hulle is mansmense.
“Toe nou, Ruben, probeer nou rede verstaan.” Sy’t my nog altyd om haar pinkie gedraai met dié manier wat sy het om my op my naam te noem. Gegewe my leeftyd, en hare, is dit ontwapenend.
“Wat kan meer redelik wees as om in my eie huis te wil aanbly?”
“As Magrieta kon inslaap, dan was dit iets anders.”
“Jy weet goed ek het vir Magrieta ’n huis in Delft gekry. Na al die jare. Hoe kan ek nou van haar verwag om dit op te gee?”
“Maar heretjie tog, Ruben! Moet dan nou nie so hardekwas wees nie. Jy kan nie so stoksielsaligalleen hier bly woon nie.”
“Ek woon g’n alleen nie. Ek het my spook om my geselskap te hou wanneer Magrieta nie hier is nie.”
“Nou praat jy gewoon twak.”
“Jy’t net nog nooit die moeite gedoen om Antje van Bengale se vertroue te probeer wen nie.”
“Ek wil ook nie. Probeer nou vir een keer luister wat ek sê.”
“Ek het alles geluister wat ek hoef te weet. Ons het dit nou al voos bepraat.”
“Ek het heelpad van Australië af gekom.”
Sy’t ’n manier van staan – ’n soort balletpose, skouers half skuins, kop gelig, donker oë smeulend, blonde hare teruggegooi, ken vooruit, skraal hande op die gepunte heupe – wat bereken moet wees om alle manlike weerstand te laat smelt. Maar ek het voet by stuk gehou.
“Hokaai nou. Dit was jou eie vrye keuse, Cathy. Ek is baie lief vir jou, kind, maar emosionele afpersing vat nie op my nie.”
Sy was al op pad uit – ons was hier in die studeerkamer tussen die boeke en leggers en papiere, die slapende katte, die gekoekte drade van draaitafel en versterker en luidsprekers en radio en rekenaar – toe sy skielik weer na my toe omdraai.
“Wat van loseerders?” het sy gevra. “Jy kan maklik ’n paar studente inneem …”
“Tog nie studente vir my nie. Dan is dit net kom en gaan en rook en drink en musiek maak en kattermaai en te kere gaan hier onder my dak, dag en nag. Nee dankie.”
“Wat dan van ’n egpaar, Ruben? Miskien middeljarige mense of so. Net solank hier iemand by jou is.”
“Ek
