het soos ’n afdruk tussen die bokspore gelê.
My hand het uitgegaan om daaraan te raak, toe ek die snorkgeluid hoor. Ek het omgekyk. Die perd se neusgate was wyd oopgesper terwyl hy terugbeur in die doringbosse in, asof hy wou wegkom van iets. Al twee my hande was nou om die teuels geklem, maar ek kon hom nie nader trek nie. Eers het ek net die wit van die hings se oë gesien. Toe sien ek die beweging tussen die bome: ’n wit hartbees in die skaduwee! Fyn strale son het deur die takke op sy vel geval. Oomblikke lank kon ek glad nie beweeg nie, ek het net na hom bly kyk, terwyl hy stadig, geruisloos in die voetpad afgeloop gekom het. Sy snaakse, lang kop, het ek gedink – amper mensagtig, so van naby af.
Maar dit was hý.
Aan sy hink kon ek Mhlophe herken.
Die bok het aan die water geruik sonder om te drink; ek het stadig afgesak op my hurke; die punte van sy horings was gesplinter . . . sy nek, sy borskas en sy hoewe. By sy knieë was die vel afgeskilfer en vol snye. Daar was skraapmerke oor sy neus en ’n paar diep kraphale oor sy ribbes. Hy het sy kop gelig en om die poel geloop. Tussen sy agterbene het die dun vel styf om sy teelballe gespan.
Was hy steeds die leier van die trop?
Langs my het die perd staan en bewe, met rimpels wat op en af oor sy hele lyf hardloop; sweet het op sy flanke uitgeslaan.
Mhlophe het vorentoe getree, óór die kaalvoetspoor in die voetpad sonder om daaraan te raak. Hy het by ons verbygeloop asof ons nie daar was nie en voor my oë tussen die bome weggeraak.
Nag het steeds bly terugrem; hy wou nie dat ek opklim nie en het sy lyf so gedraai dat ek nie my voet in die stiebeuel kon kry nie. Ek moes hom aan die teuels onder die bome uitlei: al met die voetpad langs, verby die Boesmantekeninge, die klam reuk in die holte van die bergwand waar die geraamte uit die outyd oopgespoel het, tot ons weer in die oopte was.
Toe eers het hy my laat opklim.
Die rit terug huis toe was vinnig. Was die perd verneder deur die bok? Ek kon nie help om te wonder nie, maar vir die tweede keer die dag moes ek vir lewe en dood klou. Hy het self die kortste pad gekies. Graspolle, bome en struike het verbygeflits en ek het myself dun gemaak op die saal.
Die hekpaal het my knie rakelings gemis. Voor die stalle het ek hom hard ingetrek en daar was ’n gerammel in sy borskas.
Ek het afgeklim en by die stal ingeloop. Ná die skerp lig buite, was dit binne stikdonker. My bene was lam en bewerig terwyl ek my pad voor my voel tot ek op ’n baal kon neersak. Die ontmoeting met die bok was te onverwags, te skielik. Dit het my gedagtes teruggevat na waar ek nie wou wees nie . . .
Saans was daar skaduwees teen die ruite. In die kombuis voor die koolstoof het ek in die vloek van Mhlophe geglo. Mhlophe. Dit was die naam wat ons om die kerslig gefluister het wanneer die bokke bo in die kloof vir ons anders as bedags gelyk het. Soggens het ek opgekyk in die mistigheid wat oor die kop hang. Ek kon my as kind allerhande dinge daarin verbeel, mense en goeters wat saamgevleg het met die stories wat ek om die koolstoof gehoor het. Maar altyd op ’n afstand, geskei deur Dwaalspruit se verraderlike kuile. Tot daar jare later een oggend ’n boklam op die werf opgedaag het, regdeur die doringdraadheining tot voor die agterstoep. Hoe het hy al die pad op sy eie bo uit die kloof gekom? Daar was ’n brandstreep oor sy rug en hy het na weerlig geruik, of dan ten minste na iets swaelerigs.
Mbulale ngesagila! het die werkers van die veekraal af geroep. Slaan hom met ’n knopkierie dood! Maar hy was te klein, sy spoortjies het skaars ’n merkie op die werf gemaak. Ek kon hom mos nie net op die veld los om te vrek nie. ’n Stukkie wit porselein wat met die val in ’n honderd stukkies sou breek. Ek het my arms om hom gevou en hom teen my vasgedruk. Sy eerste melk het hy op die agterstoep uit die bottel se tiet gedrink terwyl ek oor sy kruis krap en hy sy stertjie begin swaai. Sy nek was nog nie baie sterk nie. Die dun beentjies het gewaggel en ek moes hom met my hand regop hou. Hy het bly aandruk teen my, asof hy ’n ma soek. Teen sy smal ribbes kon ek die sagte klop van ’n hartjie voel. Sy snoet het al harder teen my gedruk en ek het begin lag – dit was yskoud en kielierig. Net die effense warmte van sy asempie op my hand. Amper asof dit nie regtig daar was nie.
Sou hy ooit grootword? Eintlik wou ek hom net so klein hou, het ek gedink terwyl ek ’n kombers op die agterstoep oopgegooi het om hom daarop te laat lê. Hy het met groot oë rondgekyk en toe aan die slaap geraak.
Van die kraal af kon ek die werkers hoor. Hulle het hul tonge bly klap. Selfs terug in die kombuis kon ek steeds die klapgeluide hoor.
Dwaalpoort was afgeleë. Ook in my kinderdae kon ek dit só onthou. In die boonste grotte was daar Boesmantekeninge: elande, gemsbokke en koedoes. En dieper in was daar nóg tekeninge. Afbeeldings wat jy net kortstondig met die trek van ’n vuurhoutjie kon sien . . . aasvoëls se vlerke in die rots, geelvisse en ’n sekretarisvoël wat stywebeen oor die vlakte loop.
Saans het ek my kamerdeur gesluit, kaal voor die spieël gestaan en vir myself gekyk. Waarmee was my vriende op die dorp besig? Dit was tienerdae. Garagepartytjies? ’n Gevattery op die agterste sitplek by die inry? ’n Warm vryery? Maar ons was ver van die dorp. In die boendoes, het die dorpsmense soms gespot wanneer hulle die modderbespatte bakkie sien. Ek kon vroeg al met my verbeelding speel. Geselskap op die platteland was skaars, maar ’n mens raak gewoond aan stiltes; meer nog as jy so grootgemaak is . . . Ek het nuwe klere voor die spieël aangepas en oor die radio na die toptwintig geluister, terwyl ek die woorde saggies saamneurie. Ek het my hare uitgekam en baie maal kon ek nie help om op my eie te lag nie, want partykeer kon daar die snaaksste dinge denkbaar op die plaas gebeur . . . soos die keer toe die ding by Dwaalspruit se drif my pa so groot laat skrik het.
In die skemerte het hy so hard “Wyk Satan!” uitgeroep dat sy stem ’n week lank weg was. Toe hy by die huis kom, het net sy lippe beweeg. Al het ek hoe hard probeer, kon ek nie eens ’n fluistering uit hom hoor kom nie. Dit was vir my die eienaardigste ervaring om hom so te sien.
Saans nadat daar afgedek is, het ons aan tafel bly sit, want dit was nog te vroeg om bed toe te gaan. My pa was nie lus vir sy koerant nie en ons kon in elk geval nie gesels nie. Maar in daardie tyd van stilte en handgebare het hy die pen en papier nader getrek en vir my begin skryf. Ek het oorkant hom gesit. Soos altyd was daar ’n stilte om ons, maar toe was daar darem ’n geknars in die stilte. Dit was die verstommende ding. In die leë vertrek was daar skielik iets besig om te gebeur, iets wat die mense op die dorp moeilik sou kon glo.
Terwyl die een geskryf het, het die ander een nie oor sy skouer kom loer nie en op ’n manier was ons skryfwerk dan seker “privaat”, as ’n mens dit so kan noem, want later, toe sy stem weer teruggekom het, sou ons ook nie met mekaar praat oor wat ons geskryf het nie. Eintlik was dit amper of ek en Mafika (my pa se plaasnaam hier in die boendoes) vir mekaar briewe gepos het. Die volgende oggend sou die vel papier net op die tafel lê. ’n Stukkie oor bokke, wildvang of gewere. Dan sou die volgende persoon verder daaraan skryf. En mettertyd sou die blaai ook op ander plekke in die huis opduik – in die kombuis, partykeer op die stoep, selfs in die stoepkamer en ’n keer of wat in my eie kamer op die spieëltafel se blad.
Wie was dan uiteindelik die skrywer hiervan? het ek dikwels gewonder wanneer ek sien hoe my pa se onbestendige, los handskrif al fermer aan die onderkant van die bladsy word. Dis hoe ons vir mekaar boodskappe gelos het, boodskappe waaroor ek partykeer lank sou moes wonder, want dit kon dikwels net ’n paar gedagtes oor iets so alledaags soos die afmetings van die meubels in die eetkamer wees.
’n Imposante eetkamertafel . . . die lengte van die blad is agt voet en die breedte drie voet ses duim. Heel moontlik 1880. Die buffet trek natuurlik op die tafel, nes die groot geraamde spieël bokant die buffet ook dieselfde patroon eggo.
En dan die hoë vertoonkas
