en vou dit op en bêre dit in die trommel weg.
Dit was nie reg van sy pa nie. Wat maak hy met ’n sjieling op die basaar? Vier trippense. Dis skaars genoeg vir ’n koppie koffie en ’n pannekoek. En ’n angelier? Hoeveel skote met die windbuks? Hy sou so graag die blik lekkers … of een van daardie dik koeke met ’n geel vulsel wat alkante toe uitpeul … hy wou dit huis toe bring en op die tafel neersit en sê: Eet. Dat almal hul eenmaal versadig kan eet aan soetgoed.
Hy gaan lê op sy bed en maak sy oë toe.
Agter sy toe ooglede lê hy in ’n vreemde, grysvaal donkerte; dis soos ’n toemis wat oor hom rol. Hy vee oor sy gesig en aan sy boerseephande ruik hy swartvoël … hy hoor hulle skreeu in die donker en die gulsige meeue wat op die weggooisnoeke toesak, hy sien hulle ruk en pluk aan dieselfde tros derms, gryp en vlug met ’n bekvol aas. Hy ruik die kreef. Die dekvrag mannetjiekrewe skuim en stink en die brood is draderig van blouskimmel.
’n Naar hongerkol vul sy maag. Hy draai hom op sy sy. Dit was nie reg nie, dink hy. Ek moes geweet het dis verkeerd. Dis nie soos Pa my geleer het nie.
Die katel kraak toe hy hom lig en onder die komberse inkruip. Sy ma se gansveerkussing is sag onder sy kop en die matras is met vars strooi gestop.
Sy ma sien die perd sonder saal in die kamp wei toe sy met ’n beker koffie omstap na die breiplek toe. “Is Frits dan toe nie met Pronk weg nie?” vra sy aan haar man.
Hy suig die swart koffie deur sy snor en kyk na die perd asof hy hom daarvan wil vergewis dat dit Pronk is. “Ek het gesê hy kan die perd maar vat. En ek het hom geld gegee,” sê hy. Dan kyk hy in die rigting van die toe buitekamerdeur. “Maar ek het gedink hy het die rus nodiger.”
Toe maak hy die rieme los en rol die doeksagte bondel op.
Sy neem die beker by hom en gaan terug kombuis toe om die aandmaal te gaan berei. En hy gaan kry die trekgoed gereed vir die Nagmaalkerk.
Winters en tant Fien
“Skêr, skêr,” dreig tant Fien met haar plesierige Koekenaapstem, “as hul vir my koning maak, laat hang ek jou op!”
Haar ou horing van ’n neus wip en haar oë dop dak toe. Lag-lag hang sy die skêr op.
Met dieselfde stem sê sy vir Ma: “Aai, Betta, ek wil baie graag vir jou die laslappies uitknip, maar hierdie skêr kou, jy kan op hom Kaap toe ry en terug. Hoekom moet ’n mens so sukkel, jy het mos darem vir Coen wat ’n skêr kan slyp.” Sy rol die bondel lappe inmekaar met máák-en-dóén-hande en trek haar koffiekoppie nader. Terwyl die lepeltjie vrolik rinkel en die anysbeskuit week, sê sy: “Aaaa-já, jy het darem nog vir Coen, Betta, maar ’n arme weduwee …”
… moet maar die beste van ’n sleg saak maak en verder sien en kom reg … Haar swaarkryjare het begin toe sy haar man afgegee het en sy die boerdery vingeralleen moes oorneem.
Ek sit onder die kombuistafel met ’n roksak propvol rosyntjies, te bang ek byt dalk ’n pit raak, en luister hoe sy daardie riviererf plathardloop. Sy ploeg en ghrop, baal en pars, sy haal haar liggaam uitmekaar om oral by te wees. Sy laat dit borrel en kook. Maar wonderlik genoeg, ruik jy nie een maal lusernstof of sien jy ’n sweetdruppel tap nie – dis net moskonfyt en rosyntjies wat jy proe, en persketameletjie.
En tant Fien sit kersregop op een van ons groen houtstoele, met pienk wange en blink oë. Haar bolla is los bo-op haar kop gedraai en met ’n hoedespeld met ’n sierknop vasgesteek. Haar kolletjiesrok sit ruim oor haar groot krop wat uit haar middellyf uit opstoot tot by haar keel. Daar is ’n Moeder-speld in die V van haar hals vasgesteek.
Sy stryk met haar hand oor haar kussingbors en pik ’n beskuitkrummeltjie van haar skoot af op. “Aaag-ja!” smag sy. “Die liewe lewe.”
Sy het by alles ’n jongetjieskind alleen grootgemaak. Sy het ’n man van hom gemaak.
Die stoom staan by die keteltuit uit en deur die rooster van die swart stoof val daar ’n kooltjie wat vir my met ’n rooi oog loer voordat ’n asvelletjie oor hom toegaan.
“Maar nou voel ek ek raak klaar, Betta. Ek sê vir Erwee, jy sal daaraan moet dink, Ma kan nie vir altyd vir jou sorg nie … hoewel ’n jong vrou haar sit en opstaan sal moet ken om my twee skoene op daardie werf vol te staan … maar my gesondheid is nie meer elke dag daarna nie, Betta … my twee ou bene …”
Sy versit en kruis haar vaal lisle-bene onder die tafel. Sy dra uitgetrapte nommernegeskoene met ’n vlegwerkie oor die voet.
“… die rumatiek vreet my by tye op, Betta. Ek sê vir Erwee, nou moet ek ’n slag by die seewater uitkom, dis mos al wat help as die pyne my so vat, warm seewater. Ek dink sterk daaraan om vir my ’n plekkie by die see te kry, ’n kleinerige huisie miskien. Naby die kerk en dokter – hoewel hulle ook maar moet raai wat jy makeer. Ek glo in my eie rate.” Sy vrywe oor haar voorbors. “Al wat my pla, is die allenigheid … in die nag. ’n Mens kan net ’n toeval kry en wie kom kry jou môreoggend daar lê? Ek kry mos partykeer so ’n benoudheid en dis nie altyd dat vlugsoutwatertjies help nie. Maar wat, ’n mens kan ’n kind ook vra om by jou te kom slaap.”
“Ja-nee,” sê Ma en steek nog ’n houtjie in die stoof, “of anders sal tante maar moet uitkyk vir ’n flukse wewenaar, wat.”
“Hieee!” lag tant Fien. “Hee, mens, waaraan raai jy my dan nou? Mý portuurs skarnier g’neen meer nie, wat moet ek met húlle maak?”
“Mens weet nooit, tante; tant Fien is dalk net die olietjies wat nodig is om die ou skarniere weer reg te maak.”
Tant Fien kyk stip na Ma. “Olie sal ek hom kan olie, Betta, maar verder bodder ek nie met ’n mansmens nie. Ek meen, jy kan hom bring dat ek hom deurkyk … !”
En met dié kyk sy onder die tafel in waar ek kleingetrek sit, en sê, asof sy hoeka van my weet: “Hûtse, Sus, julle moenie vergeet van tannie se water nie, en onthou die stene in die vuur. Brand die vuur al? Ons moet netnou die kuite op die rooster gooi, gaan kyk of die koletjies al uitgebrand is, gaan roer die spannetjie daar buite om … anders kry jy nie vir Erwee nie!” En haar ogies dop dak toe dat net die witte wys. “Toe, ek drink net my koffie dan kom ek self kyk.”
Jy sal dit nie glo nie, maar tant Fien het ’n rug en niere, bloeddruk en ’n keel, ’n maag en gal en bene.
Vir haar bene is daar net een raat en dis warm seewater. Ons dra dit in ’n voetwasbadjie van die see af aan, stort-stort partymaal en baklei-baklei, want dis nie lekker om nat te stort nie. Maar dis beter om nat te word as om jou hand tot by die elmboog in die pekelbalie se sout, vetterige water te steek om mootjies uit te haal. Daarom baklei ons daaroor ook. En wie by tant Fien moet slaap. Wie haar plek vir haar moet gaan warm lê. Jy hoef nie skottelgoed te was nie, maar jy moet vroeër kooi toe gaan.
Dis elke winter se ding.
Net soos die snoek begin loop, kom tant Fien met haar rumatiek. Dis soos ’n warm oostewind wat by ons inwaai en ’n mens se hare gedurig so lig-lig.
Ma keer die vrykamer om en ons hark die werf en wit die kleinhuisie uit. Poenjap bring die kort trapleertjie en was die kombuismure af; die ruite word blinkgevryf, die tafeldoeke kraakgestyf. Die moskalbas word uitgehaal, ons kneus ’n handjievol rosyntjies en die huis is vol van die soet anysgeur van bolletjies.
Pa koop snoek om winddroog te maak – daar is ’n balie mootjies in die
