Gerugte van reën. André P. Brink

      “Daar sal wel verandering kom mettertyd,” het ek gesê.

      Anderkant die brandende kers het ek sy skaduwee groot teen die muur sien spring toe hy regop sit om na my te kyk. “Martin,” het hy gesê, “ek wens mens kon dit regtig wéét. Maar die soort verandering wat ons in dié land nodig het, verandering wat tot in die wortels toe ingryp … daarmee, lyk dit vir my, gaan dit maar net soos met die reën. Dit bly by gerugte.” Toe glimlag hy skielik: “Maar natuurlik, ás die reën die dag kom, dan is dit soos Pa gesê het: ’n vloedwater wat alles wegspoel.”

      Eers later, toe ek in my twaalfde jaar weggestuur is koshuis toe om op die dorp skool te gaan, het ek bewustelik begin reageer op die verskille tussen wit en swart. Vakansies op die plaas het my verhouding met my gewese speelmaats as ’t ware vanself verander tot dié van baas teenoor kneg. Die enigste uitsondering was, in ’n mate, die maat na wie ek tevore verwys het; maar ook teenoor hom het ek anders opgetree as vroeër. Ons het nie meer saam geswem of gespeel nie. As ons jag, was hy my handlanger. Bowenal het ek myself beskou as leermeester en vir hom as leerling, om hom in die vakansie alles te leer wat ek op skool gehoor het. Dit het uiteindelik daartoe gekom dat my ouers met ’n sendeling gereël het om hom skool toe te stuur en mettertyd ook universiteit toe. Teen daardie tyd was ek lankal in sy oë die baas en hy hoogstens die ontvanger van aalmoese.

      Op universiteit het ek kennis gemaak met die filosofie van rasseskeiding, wat op daardie tydstip vir my die ideale oplossing vir Suid-Afrika se probleme voorgekom het. Ek het dan ook voorsitter geword van die Nasionale Jeugbond se tak aan ons universiteit. Toe ek ná die verkryging van my graad in die regte my navorsing aan die Universiteit van Leiden gaan voortsit, het ek daar vir die eerste keer op gelyke voet sosiaal kennis gemaak met swart studente. Vir die eerste keer in my lewe moes ek by geleentheid saam met ’n swartman aan tafel eet. Dit het ek net met die allergrootste moeite reggekry. Inderdaad was dit vir my, emosioneel en kultureel gesproke, een van die grootste skokke tot op daardie oomblik in my lewe. Dit het my egter gedwing om van voor af die hele saak te deurdink. Ek het onthou hoe maklik ek met my jeugmaats oor die weg gekom het. Teenoor húlle het ek nooit dié soort ongemak of weersin gevoel in die dae toe ons saam gespeel het nie. Met ander woorde, as iemand verander het, dan was dit nie hulle nie, maar ek. Ek het eenvoudig ’n antagonisme teenoor die swartman ontwikkel wat ek op geen redelike grond kon verdedig nie. Ek wil nie die hof belas met persoonlike herinneringe nie. Maar dit was die begin van ’n proses wat ek filosofies, moreel en uiteindelik ook op die praktiese vlak moes deurvoer.