ion>
Die kind uit die wingerd
Helene de Kock
Human & Rousseau
Opgedra aan my kinders,
Herman en Emmie, en Sylvia
HOOFSTUK 1
DIT WAS 1918 se herfs. Tog voel dit soos gister. Daardie okergeel middag toe Carijn die seuntjie deur die wingerd sien aankom. Luiters loop hy, asof hy dit elke dag doen. Arms swaaiend soos wat hy stap. Toe sien hy haar ook. Loop stadiger, meer stokkerig, of hy al hoe verder al hoe banger word.
Carijn onthou dit goed. Sy is nou, meer as twintig jaar later, steeds bly dis sy wat hom eerste in die steenwingerd gesien het. Hom blywend só kan oproep.
Die dekades kon niks van daardie dag werklik uitwis nie. Dié besef bring soms trane in haar oë. Nou nog ontroer dit haar. Delf die oomblik toe sy hom gewaar het, diep in haar gemoed, ontbloot ’n emosie waarvoor sy soms skrik. Dis ’n kragtige stroom wat haar kan wegvoer.
Sy het daardie Sondag in die wingerd oorkant die Eersterivier gespeel. Vredenhoek se huis naby, net oor die houtbruggie, en sy kon die grootmense op die stoep hoor gesels en die ander kinders sien waar hulle toe op die grasperk probeer handstande doen het.
Met die jare saam het dié herinnering allerlei skakerings en indringender assosiasies gekry. Sy wonder deesdae of haar kop nie soms detail byvoeg nie. Selfs besonderhede verwar nie. Soos die kleur van sy baadjie. Was dit roesbruin, soos die wingerdblare? Was sy stofvaal broek lank of tot op die knietjies?
Onthou is moeilik, want tyd trap spore daaroor. Al is sommige dinge in haar hart ingebrand.
Sy, wat al dagdromend met die ry rooibruin wingerdstokke aangeloop het tot die paadjie kleiner word daar naby die draad. Die ander kinders agter op die groot grasperk se skril uitroepe, terwyl hulle begin vroteier speel.
Toe dié vreemde kind wat na haar toe kom, al hoe nader. Die son blink op sy swartdonker hare, gloeiend op sy ligte vel. So asof hy uit ’n lugkasteel te voorskyn kom. Sy knip haar oë stadig. Frons. Kyk weer. Hoor die grootmense steeds ver weg op die stoep praat en lag. Maar die kind kom tree vir tree. Eers sê sy niks, want miskien kyk sy regtig verkeerd. Toe begin sy hom stadig tegemoet loop met die mildheid van die roesgeel herfsdag om hulle.
“Carijn?” hoor sy haar ma roep. “Waar is jy?”
“Ekke kom nou-nou!” skree sy oor haar skouer en loop vinniger.
Die seuntjie is nou amper by haar. Carijn dink hy is bietjie kleiner as sy. Sy is al vier. Toe gaan staan sy en kyk weer om, al met die wingerdry af. Sy kan die wit opstal deur die rooibruin lote uitmaak. Die grootmense het almal uit hul stoele opgestaan. Hul lippe beweeg.
“Wag!” skreeu haar pa.
Oupa sê ook iets in sy dik stem. Haar ma se stem en tant Miemie s’n weerklink oor die werf.
“Carijn!” roep almal naderhand. “Wag!”
Maar sy gaan nie wag nie, want hy het nou vasgehaak. Seker omdat hy bang is vir die raserige stemme. Carijn ken ’n bang diertjie as sy een sien. Die nuwe gemmerkat wat haar ma vir haar gegee het, was ook eers só: vassteek-vassteek voor hy nader kom.
Carijn loop versigtig tot by hom. Haar skoensole skuur saggies oor die grond. Die kind se groot blou oë staan stokstyf op haar. Sy swart kuif hang oor sy wit voorkop en sy mond is effens oop. Sy asem kom rukkerig. Carijn steek haar hand uit en vat sy vingers fyntjies vas.
“Dag,” fluister sy, bang dat hy sal weghol, want dis wat Gemmer gedoen het toe sy kliphard bly was oor hom.
Die seuntjie knik sy kop.
“Wat’s jou naam?” hou sy aan.
Hy lig sy bewende voorvinger en wys na die papier wat met ’n haakspeld aan sy baadjie vasgemaak is.
Maar Carijn kan niks uitmaak nie. “Sê jou naam,” praat sy mooi. “Ek kan nog nie lees nie. Maar Cecil kan miskien al ’n bietjie lees. Toe, sê …”
“Laurens,” fluister hy en lek oor sy lippe. Sy broek beef.
“Jy moet niks bang wees nie, Laurens,” sê Carijn, maar voel ’n skielike huil in haar keel prik.
Toe hoor sy die doef-doef van voete oor die houtbruggie. Die grootmense is in ’n bondel op hulle en Laurens raak so stil soos ’n houtpop. Maar sy dringende oë hou hare gevange.
“Seun, waar kom jy vandaan?” dreun haar oupa Fritz den Hagen se stem deur die Sondag se mooi.
Carijn se ma kom hurk fronsend by die kind. Slaan haar hand voor haar mond en wys na die papiertjie op sy bors. “Hy is Laurens Erasmus. So staan dit hier.”
Die papiertjie word deur al die grootmense van naderby bekyk.
“Pfffft. Dis mos twak,” kom oom Peet Erasmus van Bontevlei tussenbeide, “ons en Vredenhoek se mense is die enigste Erasmusse hier rond.”
“Dalk is hy nie van hier rond nie,” antwoord oupa Fritz bedaard. “Seun, sê tog waar jy vandaan kom?”
Sonder om Carijn se hand te los, wys hy met sy voorvinger terug na die nou paadjie tussen die wingerdrye. Die grootmense kyk vir mekaar. Die ander kinders wat op die grasperk gejol het, het ook bygekom. Hulle loer om die grootmense. Cecil Erasmus van oom Janus Erasmus en ’n paar buurseuns wat in die loop van die middag bygekom het. Almal se oë is groot. Van dié wat Carijn goed ken, is dit net Cecil wat oopmond na die seuntjie staar.
Dit word kerkstil daar in die wingerd. Die najaarsbries blaas liggies droë blare grond toe.
Toe stoot oom Peet sy asem uit met ’n luide “pfffft”. Buk om die haakspeld met die papier versigtig los te maak en weer te lees. “Laurens Erasmus,” sê hy stadig en maak keel skoon. “En dan ook ‘21–11–1912’. Seker sy geboortedatum. So, hy’s sowat drie en ’n half.” Hy kom stadig orent en draai na sy broer Janus Erasmus wat roerloos eenkant staan. “Wel, wat doen mens nou?”
Oom Janus lyk of hy nie weet nie. Hy kyk na die seuntjie en trek sy skouers op. “Waar gaan jy heen, Laurens?” vra hy toe maar.
Dit lyk of dié Laurens mik om om te draai. En weg te loop. Of so iets. Hy gee ’n kort treetjie nader en kyk tussen die mans se bene deur na die Kaaps-Hollandse huis agter hulle waarvan die wit mure tussen die rooibruin blare sigbaar is. Toe lig hy weer sy vinger en wys soontoe.
“Liewe Vader,” sê Carijn se ma kopskuddend. “Mens sal padlangs moet gaan kyk of die ouers, of wie ook al, nie iewers is nie. En of daar iemand is wat ten minste iets wéét.”
Oom Peet en oom Janus Erasmus se vroue lyk of hulle ’n spook gesien het. Hulle praat niks.
“Ek glo mos nie … ” sê oupa Fritz den Hagen en streel ingedagte oor Carijn se hare. “Iemand, lyk dit my, het die kind wel gestuur. Hier na Vredenhoek toe gestuur. Moes hom daar anderkant,” en hy wys Helderberg se kant toe, “afgelaai het. Langs die pad oor die draad getel het die steenwingerd in.”
Oupa se woorde hang swaar in die lug. Carijn wag dat dit soos reëndruppels moet neerplof. Want almal is stil. Niemand beweeg eens nie.
“Seun,”
