дигән сүзләр йөри.
Тәфкилев башына суккандай миңрәп калды, ни әйтергә белми торды, кулъяулыгын еш-еш күзләренә китерде, япанчасын чишеп җибәрде. Аннан соң гына:
– Өемдә икона тора минем, Иван Иванович, – диде.
Неплюев шаркылдап көлеп җибәрде, өстәле аша үрелеп, морзаның иңеннән алды:
– Икона бит ул почмакта, Алексей Иванович. Татарлар намазны Мәккәгә йөз тотып укыйлар! Ха-ха-ха! Йә, ярый, шаяртам, билгеле. Намаз укыйсыңмы, чукынасыңмы – анысы әһәмиятле түгел безгә. Иң мөһиме: урыс дәүләтенә ихластан хезмәт итәсең. Шуңа да мин Аксаков шикаятен юк итү, сине аклау ягында, морза.
– Рәхмәт инде, галиҗәнап!
Бүлмә хуҗасы, гадәтенчә урыныннан торып, тәрәзә буена килде, үз иткән урынына сөялеп, сүзен дәвам итте:
– Инде төп сүзгә күчик, Алексей Иванович. Сезгә тагын бер зур мәшәкать чыгып тора бит әле.
– Баш өсте, Иван Иванович. Болай да Тирсә бик күп вакытымны алды минем. Императрицадан оят. Хикмәт нәрсәдә соң?
– Без болай уйлаштык, морза: Шәрык белән сәүдә эшенә татарларны тартырга кирәк, эшлекле генә алыпсатарларны. Шундый кешеләр табылырмы татарлардан?
Тәфкилев, тар биек тәрәзәләргә карап, байтак кына дәшми утырды – күңеленнән нидер барлады бугай. Аннан юаш кына тавыш белән әйтеп куйды:
– Казан ягында берәүне беләм мин. Байлар Сабасыннан Сәгыйть Хаялин. Иллә дә булган сәүдәгәр инде!
– Берәү бик аз ич, морза! Сүз йөз, ике йөз сәүдәгәр хакында бара.
– Сәгыйть әфәндене күндерсәк, калган товар ишләрен ул үзе димләячәк. Татар сәүдәгәрләре – җиңел сөякле халык. Тик…
– Шигегез нидә, морза?
– Казан даладан ерактарак ич, галиҗәнап.
– Мин аларны монда күчереп утыртуны күздә тотам, морза.
– Анысы ай-һай, Иван Иванович. Урыслар белән бергә яшәргә ризалашмаслар алар. Аннан килеп, мәчет тә юк.
– Буш хафа, морза. – Неплюев, дәртләнеп, идән буйлап йөреп китте. – Мәчетен дә, кирәк булса, мәдрәсәсен дә төзергә мөмкин. Барысы да безнең кулда! Инде килеп, аерым татар бистәсе салырга да була лабаса. Ха-ха-ха! Әйтик, Сәгыйт бистәсе, ә?!
– Сүзләрегез төпле, галиҗәнап. Барысы белән дә килешәм. Чана юлы төшүгә кузгалырмын, боерган булса.
Неплюев аның каршына килеп туктады, зәңгәр күзләре зур булып ачылды, сүзен әйтә алмый торды, аннан кулын янә Тәфкилев җилкәсенә салды:
– Бу эшне сузып булмый, морза! Мунча кереп, карчыгыңның бәлешен ашап, ике көн ял ит тә – юлга, кадерлем. Сәүдәгәрләр кирәк безгә, сәүдәгәрләр!
Бишенче бүлек
Нократ Иделе дә, бу якларда даны чыккан кара урманнар да артта калды. Иген-тарулар җыеп алынганнан соң бушап, иркенәеп киткән басулар күбәйде, авыллар ешайды, аларның берсеннән берсенә сузылган юллар такырая төште. Инде максатына ирешергә дә күп түгел бугай – Ташкичүгә хәтле күп булса өч фәрсәх[10]
