tion>AXMAQLIQDAN MÜDRİKLİYƏ
Müdrikliyə çatmağın həyata yalnız son dərəcə ciddi yanaşmaqla mümkün olduğunu düşünənlər ya nılırlar. Bunun üçün, ilk növbədə, reallığı dərk etmək, həyatı olduğu kimi qəbul etməyi bacarmaq lazımdır. Axı bizi əhatə edənlərin heç də hamısı ağıllı, baş verənlərin hamısı məntiqəuyğun deyil. Əsas məsələ də elə bu ağıl və məntiqdən uzaq həyat həqiqətlərini özün üçün aydın laşdırmaq, safçürük etmək, onlardan düzgün nəticə çıxarmaqdır. Müdriklər həmişə başqalarının səhv lərindən ibrət almağa, onları təkrarlamamağa çağırmışlar. Atalar demişkən: “Ağıllı ədəbi ədəbsizdən öyrənər”. Entoni de Mellonun qarşınızdakı kitabını oxuduqca buna dəfələrlə əmin olacaqsınız. “Bir dəqiqə axmaqlıq” məhz belə ibrətamiz, çox zaman şən, məzəli pritçalardan ibarət topludur.
Qəhrəmanlarının düşdüyü qeyri-adi situasiyaları, on ların qəribə mühakimələrini, gerçəkliyi özünəməxsus, bəzən hətta təhrif olunmuş şəkildə qəbul etmələrini Mello “insan dünyanı əslində olduğu kimi deyil, onu necə görürsə, elə də qavrayır” aksiomu ilə izah edir. Necə ki,“Əvvəllər bütün məhəlləni dövrə vurardım, indi isə o qədər zəif ləmişəm ki, yolun yalnız yarısını gedə bilirəm, sonra isə dönərək geri qayıtmağa məcbur oluram”söy ləyən qoca, əs lində, eyni məsafəni qət etdiyinin fərqinə varmır.
“Bir dəqiqə axmaqlıq” kitabını yaşından və dünyagörüşündən asılı olmayaraq hər kəs oxuya bilər. Kimi burada toplanmış əla lətifələrdən zövq alacaq, kimi isə ürəkdən gülməklə yanaşı fikrə gedəcək, özü üçün bir çox həqiqətləri açacaq.
Kitabdakı bəzi pritçalar sizə çətin anlaşılan, dolaşıq, hətta mənasız gələ bilər. Nə etməli, Mellonun dəfələrlə söylədiyi kimi, həyatda ağılla qavranılması və sözlə ifadəsi mümkün olmayan nəsnələr kifayət qədərdir.
– Bu adam cəfəngiyyat danışır, – Ustadla söhbətdən sonra ziyarətçi bildirdi.
– Sözlə ifadə oluna bilinməyəni ifadə etməyə çalışsaydın, sən də cəfəngiyyat danışardın, – deyə şagirdlərdən biri ona cavab verdi.
Ziyarətçi bu barədə birbaşa ustadın özündən soruşanda belə cavab aldı:
– Hər kəsin cəfəngiyyat danışmağa haqqı var. Yetər ki, bunu ciddi görkəmlə etməsin.
Çox zaman ən axmaq hərəkətlər, ən absurd fikirlər ağıllı üz ifadəsi ilə müşayiət olunur. Və əksinə. Buna görə də oxuyun, gülümsəyin, düşünün və… müdrikləşin.
Şagird təzə gələn yoldaşına dedi:
– Xəbərdarlıq etməliyəm ki, əgər özünü düzgün kökləməsən, Ustadın dediklərindən bir söz də anlamayacaqsan.
– Özümü necə düzgün kökləyim ki?
– Xarici dil öyrənmək arzusunda olan tələbə kimi ol. Ustadın dediyi sözlər tanış səslənir. Ancaq bu səni yanıltmasın – onlar tamamilə başqa məna daşıyır.
Tənqidin ədalətli olduğunu düşünən zaman Ustad tənqid etməkdən heç vaxt çəkinmirdi. Çox maraqlı idi ki, heç kim ondan incimirdi. Bunun səbəbini soruşduqda o belə cavab verdi:
– Hər şey bunu necə etməkdən asılıdır. Axı insanlar gül kimidirlər: yay yağışına açılır və sevinirlər, leysan olduqda isə qapanırlar.
Ustad deyərdi: Öz çatışmazlıqlarını aşkar etməyin ən yaxşı üsulu başqalarında səni qıcıqlandıran şeyləri tapmaqdır. Sübut üçün bu əhvalatı danışdı:
“Bir dəfə arvadı bufetdəki qutudan konfetlərin yarısının ustalıqla yeni aşpazın çantasındakı paketə daşındığını sezmişdi. O, aşpazı pərt etməmək üçün sadəcə olaraq konfetləri paketdən götürdü, qutunu isə gizlətdi ki, daha heç kimi yoldan çıxarmasın. Elə həmin axşam aşpaz işdən çıxdığını söylədi. Səbəbini soruşduqda qadın:
– Mən oğurluq malı oğurlayanların evində işləmək istəmirəm, – deyə qaba şəkildə cavab verdi”.
Növbəti gün Ustad mövzunu başqa bir hekayə ilə davam etdirdi. Gecə qarətçi seyfi yarmağa hazırlaşırdı ki, qapısında bir kağız gördü: “Xahiş edirik, seyfi partlatmayın. Bağlı deyil. Sadəcə, dəstəyini burun”. Seyfin dəstəyindən yapışmışdı ki, üstünə qumla dolu kisə düşdü, işıqlar yandı, siqnalizasiyanın səsi isə bütün ətrafı ayağa qaldırdı.
Ustad zavallını yoluxmaq üçün həbsxanaya gələndə o, çox məyus görünürdü.
– Bax bundan sonra insanlara necə etibar edəsən? – uğursuz qarətçi gileylənirdi.
– Aydınlanmaya1 çatmaq üçün nə etmək lazımdır? – şagirdlər Ustaddan soruşdular.
– Deyə bilərsiniz, nə suya düşdükdə ləpə yaratmır, ağacların arasından sürətlə keçərkən heç bir səs çıxarmır və talada hərəkət edərkən bir otu da tərpətmir?
Bir neçə həftə səmərəsiz axtarışlardan sonra şagirdlər dözmədilər:
– Axı bu nə olan şeydir?
– Şey? – Ustad təkrarladı. – Bu heç də bir şey deyildir.
– Deməli, bu heç nədir?
– Belə də demək olar.
– Bəs biz onu necə tapaq?
– Məgər mən axtarmalı olduğunuzu demişəm? Onu tapmaq olar, ancaq onu heç vaxt axtarmırlar. Axtarsanız, itirərsiniz.
– Aydınlanmış insan, – Ustad dedi, – o kəsdir ki, istənilən an harada olduğunu dəqiqliklə bilir, bu isə elə də asan iş deyil!
Və o, çoxlu tanışı olan dostu haqda danışdı. Dostunun yaşı səksəni çoxdan keçmişdi, lakin buna baxmayaraq ona edilən hər ziyafət dəvətini həvəslə qəbul edirdi. Bu ziyafətlərin birində ondan soruşdular ki, həmin gecəyə daha neçə görüş planlaşdırıb.
– Altı, – yaşlı centlmen gözlərini balaca qeyd kitabçasından çəkmədən cavab verdi.
– Siz orada nə axtarırsınız? – yenə soruşdular. – Buradan sonra hara gedəcəyinizi öyrənmək istəyirsiniz?
– Yox, – usanmaz qoca dedi. – İndi harada olduğumu xatırlamaq istəyirəm.
Ustad dərs keçdiyi vaxt şagirdlərdən birinin atası qəflətən sinfə soxuldu və buradakılara məhəl qoymadan qızının üstünə qışqırmağa başladı:
– Sən universiteti atdın ki, oturub bu axmağa qulaq asasan? İndi de görüm, nə öyrədib o sənə burada?
Qız durdu, atasını sakitcə otaqdan çıxarıb dedi:
– Onunla ünsiyyət mənə heç bir universitetin verə bilməyəcəyini verdi – o mənə
aydınlanma – buddizmdə dini anlayış: qəflətən yaranan şüur aydınlığı, reallığın təbiətini bütövlüklə və tam şəkildə dərketmə. Aydınlanmış – aydınlanma məqamına çatmış (adam).
