səhifələrin kənarında işarə qoymaq lazım gələndə, Loran karandaşla qeyd edərdi. Səhifələrin kənarında nə səbəbə qeydlər aparıldığını Loran anlamırdı, mimika ilə düz-əməlli bir cavab alacağına ümid etmədiyinə görə də heç nə soruşmurdu.
Lakin bir dəfə Loran Kernin yazı stolunun üstündə başın göstərişi ilə qeydlər apardığı jurnalları gördü. İşarələnmiş yerlər Kernin xəttilə bir vərəqə köçürülmüşdü. Bu, Mari Loranı düşünməyə vadar etdi və bir dəfə Douelin başına sual verməkdən özünü saxlaya bilmədi.
– Biz elmi məqalələrin bəzi yerlərini nə məqsədlə işarələyirik?
Baş ifadəli nəzərlərlə əvvəl Lorana, sonra öz boğazına gedən borunun kranına baxdı və qaşlarını iki dəfə qaldırdı. Loran anladı ki, baş qadağan edilmiş kranın açılmasını istəyir. Başın həmin xahişlə müraciət etməsi birinci dəfə deyildi. Ancaq Loran bunu öz bildiyi kimi yozurdu: “Görünür, fərəhsiz həyatına son qoymaq istəyir”. Ona görə də qadağan olunmuş kranı açmağa əli gəlmirdi.
– Yox, yox, – deyə Loran başın xahişinə qorxa-qorxa cavab verdi. – Kranı açsam, ölərsiniz. İstəmirəm, bacarmaram, sizi öldürməyə cürət etmərəm.
Baş gözünü üç dəfə dalbadal qaldırdı.
“Yox, yox, yox. Mən ölmərəm!” – Loran belə başa düşdü. O, tərəddüd içində idi.
Baş dodaqlarını səssizcə tərpətməyə başladı. Lorana elə gəldi ki, bu dodaqlar “açın, açın” demək istəyir.
Loranın marağı son həddə çatdı. Burada nə isə bir sirr gizləndiyini hiss edirdi.
O, kranı ehtiyatla burdu. Ürəyi şiddətlə vurur, əlləri əsirdi.
Krani buran kimi başın boğazından fışıltı eşidildi:
– Tə-şək-kür… elə-yi-rəm…
Boğazdan keçən hava səs tellərini hərəkətə gətirərək başa danışmaq imkanı verirdi. Boyun sinirləri kəsilmiş olduğu üçün və səs tellərini hərəkətə gətirən əzələlər normal işləmədiyindən baş özünün həmişəki səsi ilə deyil, yalnız alçaq tembrli boğuq səslə danışa bilirdi.
Elə bu vaxt addım səsləri eşidildi. Loran kranı bağlamağa zorla fürsət tapdı. Başın boğazından gələn fışıltı kəsildi.
Professor Kern içəri daxil oldu.
Baş danışır
Loranın qadağan olunmuş kranın sirrini açdığı vaxtdan bir həftə keçmişdi. Həmin müddət ərzində onunla baş arasında dostluq münasibətləri yaranmışdı. Professor Kern klinikada olduğu saatlarda Loran kranı açaraq boğaza bir qədər hava buraxırdı ki, baş pıçıltı ilə olsa da, danışa bilsin. Loran özü də alçaqdan danışırdı. Hər ikisi zəncinin onların səsini eşidə biləcəyindən ehtiyat edirdilər.
Onların söhbətləri professor Douelin başına yaxşı təsir göstərirdi. Gözləri canlanmış, qaşları arasındakı qırışlar itmişdi.
Bir gecə Loran Douelin başını yuxuda görmüşdü. Oyananda düşünmüşdü: “Görəsən, Douelin başı yuxu görürmü?”
Ertəsi gün laboratoriyaya gəldikdə Loran onu maraqlandıran sualı professor Douelə verdi.
– Yuxu? – deyə baş astaca pıçıldadı. – Bəli, görürəm. Amma dərk edə bilmirəm ki, yuxularım mənə daha çox sevinc, yoxsa kədər gətirir. Çünki özümü yuxuda sağlam, güclü görürəm, oyananda isə özümü ikiqat bədbəxt hiss edirəm. Mən yalnız düşünmək imkanına malikəm. “Mən düşünürəm, deməli, yaşayıram”, – deyə baş filosof Dekartın sözlərini acı təbəssümlə sitat gətirdi.
– Yuxuda nə görürsünüz?
– Özümü heç vaxt indi olduğum kimi görməmişəm. Bu yaxınlarda mərhum arvadımı gördüm, onunla məhəbbətimizin baharını yaşadım. Betti burada, Parisdə vəfat edib. Bilirsiniz, mən Parisə müharibə zamanı Amerikadan cərrah kimi gəlmişdim. Arvadım öldükdən sonra onun məzarını tez-tez ziyarət etmək üçün burada qaldım. Arvadım füsunkar bir qadın idi. Həmin günlər indi nə qədər uzaqdadır! – Baş xəyala daldı. Hava onun boğazında astaca fışıldayırdı. – Keçən gecə oğlum yuxuma girmişdi. Çox istərdim onu yenə görüm. Ancaq məni bu cür görməsinə heç vəchlə razı olmaram. Mən onun üçün artıq ölmüşəm.
– O, yaşlıdır? İndi hardadır?
– Sizinlə yaşıd olar. Universiteti bitirib. Hal-hazırda gərək ki, İngiltərədə xalasının yanında olmalıdır. Yox, yuxu görməmək daha yaxşı olardı. Ancaq, bilirsinizmi, məni yuxulardan çox, yalançı hislər incidir. Təəccüblü olsa da, hərdən mənə elə gəlir ki, bədənimi hiss edirəm. Bəzən köks dolusu nəfəs almaq, qollarımı geniş açmaq, bir yerdə çox oturub qalmış adamlar kimi gərnəşmək istəyirəm. Bəzən ayağımda kəskin ağrı da hiss edirəm. Gülməli deyilmi? Bu, bir həkim kimi sizə aydın olar. Hərdən elə bilirəm ki, həmişəki təngnəfəsliyim başlamaq üzrədir. Həmin anlarda təngnəfəslikdən yaxamı qurtarmış “dirilməmdən”, demək olar, razı qalıram.
– Dəhşətdir! – Loran özünü saxlaya bilməyib pıçıldadı.
– Bəli, dəhşətdir… Nədən məhrum olduğumu yalnız bədənimi itirdikdən sonra başa düşdüm. Bilsəniz səhərlər məni yuyunduranda tənzifin üzümə təmasından necə həzz alıram. Gerçək aləmi hiss etmək üçün təmas indi mənim yeganə imkanımdır. Dilimin ucu ilə qurumuş dodaqlarımın kənarlarına toxunmaqdan savayı əlimdən heç nə gəlmir.
Həmin gün Loran evə çox pərişan qayıtdı. Anasının hazırladığı yeməyə də əl vurmadı. Limonlu çay içib otağına keçdi.
Anası onu saxlamadı, köks ötürüb fikrə getdi.
İşə girəndən bəri Mari çox dəyişmişdi. Qaradinməz, əsəbi olmuşdu. Ana-bala bir-birlə həmişə səmimi olmuşdular. İndi isə birdən-birə ortaya hansısa sirr çıxmışdı. Qadın qızının nəyi isə ondan gizlətdiyini hiss edirdi. Çünki Loran anasının iş barəsində verdiyi suallara qeyri-müəyyən cavablar verirdi.
Mari hələ oyaq idi, yata bilmirdi. Başın dediklərini xatırlayır, özünü onun yerində təsəvvür etməyə çalışırdı. Dilini dodaqlarına, dişlərinə, damağına toxundururdu. “Baş bundan başqa, heç nə edə bilmir, bir də gözlərini yumub-açır. Vəssalam…”
Mari çiyinlərini, dizlərini qucaqladı, əlini sinəsinə, saçlarına çəkib pıçıldadı:
– İlahi, mən nə qədər xoşbəxtəm! Mənim imkanlarım nə qədər hüdudsuzdur! Mən necə də dövlətliyəm! Mən bunu bilmirdim,
