style="font-size:15px;"> Amma gəlin Krekin yurduna qayıdaq. Əsas mağaranın divarları boyunca kirli, natəmiz torpaqda yarpaq və mamır qalaqlanmışdı, bəzi yerlərdə onların üstünə heyvan dəriləri atılmışdı – ailə bundan yataq kimi istifadə edirdi.
Mağaranın ortasında dərin və böyük kül, bir də sönmüş piyli kömür yığını ucalırdı; kənarları azacıq istiydi, amma ortasında kiçik ocaq yanırdı. Oda keşik çəkən Krek ara vermədən yanındakı bağlamadan çıl-çırpı götürüb ocağa atırdı.
Kül və kömürün arası müxtəlif yemək qalıqları, tullantılarla: iliyi çıxardılıb uzun-uzun doğranıb gəmirilmiş sümüklərlə, yanmış şam qozalarıyla, kömürləşmiş balıqqulağılarıyla, gəmirilmiş qabıqlarla, balıq sümükləriylə, dəyirmi daşlarla, cürbəcür çaxmaqdaşlarıyla doluydu.
Bu çaxmaqdaşı qırıqları yeyilmiş bıçaqların, tiyələrin və digər alətlərin qalıqları idi. Çaxmaqdaşından düzəlmiş alətlər kövrək idi, tez kütləşir, sınırdı. O zaman onları sadəcə zibil qalağına atırdılar.
Əlbəttə, ibtidai insanların ağlına da gəlməzdi ki, gələcək nəsillər nə vaxtsa bu mətbəx tullantılarını eşələyəcək, kütləşib sınmış bıçaqlar axtaracaq, ocaqdan kömür çıxaracaq, sonra da onları möhtəşəm muzeylərin geniş zallarında nümayiş etdirəcəklər.
Bu ibtidai mənzildə mebel yox idi. Evin bütün avadanlığını bir neçə iri balıqqulağı, ağac qabığından, ya da qamışdan hörülmüş bir neçə kisə, böyük heyvanların kəlləsindən düzəldilmiş kasayabənzər şeylər təşkil edirdi.
Bunun əvəzində çoxlu silah vardı, kobud düzəldilsə də, dəhşətli silahlar idi. Mağarada böyük nizə, mizraq və ox ehtiyatı saxlanılırdı. Burada bitki yapışqanı, ağac və dağ qatranı, yaxud heyvan damarlarıyla ağaca birləşdirilmiş iti daş ucluqlar, itilənmiş maral və öküz buynuzlarından hazırlanan sümük xəncərlər, heyvan dişləri taxılmış dəyənəklər – toppuzlar, ağac dəstəkli daş baltalar, bütün ölçülərdə çaxmaq tiyələri və nəhayət, sapand üçün istifadə olunan dəyirmi daşlar vardı.
Amma mağarada hər hansı bir ev heyvanı axtarmağımız əbəs olardı. Ocağın yanında, zibil qalağının həndəvərində nə bir it, nə bir pişik, nə də bir toyuq görünürdü. O qədim zamanlarda insan hələ heyvanları əhliləşdirə bilməmişdi.
Krek ömründə nə inək, nə keçi südü görmüş, nə də dadına baxmışdı.
Haqqında danışdığımız həmin sərt zamanlarda heç kəs arpa, çovdar sünbülünün nə olduğunu bilmirdi. Heç Ağsaqqalın özü də.
Ola bilsin ki, hərdənbir düzənlikləri gəzəndə ona tanış olmayan hündür bitkilər tapmış, bu bitkilərin təptəzə sünbüllərini əli ilə yoxlayıb dadına baxmış, ləzzətli olduğunu görmüşdü. Yəqin, bu sünbülləri yoldaşlarına da göstərmiş, onlar da dadlı toxumları ləzzətlə gəmirmişdilər. Amma bu adamların törəmələrinin bitki toxumlarını yığması, onları öz evlərinin kənarında əkməsi, dadlı taxıl əldə etməsi üçün hələ əsrlər keçməli idi. Kreksə ömründə nə çörək, nə də arpa sıyığı görmüşdü.
Mağara sakinləri böyük qida ehtiyatı ilə öyünə bilməzdilər. Xüsusilə də soyuq fəsillərdə elə az heyvan və balıq ovlanırdı ki, ancaq yeməyə çatır, ehtiyat üçün saxlamağa heç nə qalmırdı. Bundan başqa, mağara insanı sabahkı gün haqqında o qədər də düşünmürdü. Çoxlu ət, ya balıq əldə edən kimi bir neçə gün mağaradan çıxmır, bir parça ov əti qalana qədər kef eləyirdi.
İndi də beləydi. Böyüklər ova yalnız mağarada, demək olar ki, yeməli heç nə qalmayanda yollanmışdılar. Təbiidir ki, ova çıxdıqlarının dördüncü günü mağara sakinləri artıq əvvəllər gəmirilmiş və külə atılmış sümükləri gəmirməyə başlamışdılar. Ağsaqqal Ryuqa əmr etdi ki, bu sümüklərin hamısını yığıb daşın üstündə əzsin. Sonra Ryuq əlinə daş kürəkcik götürüb balaca Ojonun nə vaxtsa yığdığı qıjı zoğlarının acı, kömürləşmiş qabığını qazımağa başladı. Aclığa mətanətlə, ağlayıb-sızlamadan, şikayət etmədən dözən qızlara – Maba və Ona yırtıq xəzləri yamamaq tapşırıldı. Bu xəzlər ailənin ehtiyat paltarları idi.
Qızlardan biri piyli dərilərin cırılmış kənarlarında sümük bizlə deşik açır, o biri isə bizim tikiş iynəsinə oxşayan çox nazik sümük iynə ilə bu deşiklərdən heyvanların damarlarını və vətərlərinı keçirərək toxuyurdu. Başları bu çətin işə elə qarışdı ki, bir müddət onları əldən salan əzabverici aclığı belə unutdular.
Qalan uşaqlar Ağsaqqalın əmri və nəzarətiylə silah düzəldirdilər. Qoca hətta ən xırda çaxmaqdaşlarından da ox ucluqları düzəltməyi öyrədirdi.
Havanın sərt keçməsinə baxmayaraq Ojonu palıd qozası yığmağa göndərmişdilər. Bu elə də xoşagələn iş deyildi. Yer qarla örtüləndə qoza axtarışına insanın təhlükəli rəqibləri – ac qabanlar çıxırdı.
Amma Ojo onlarla qarşılaşmaqdan qorxmurdu. Ağaca Krekdən pis çıxmırdı, təhlükə baş verəndə bir andaca budaqlara dırmaşmağı bacarırdı. Buna baxmayaraq yekəqulaq Ryuq arabir bayıra çıxıb Ojoya göz qoyurdu. Ryuq mağaradan çıxan əyri-üyrü cığırla təpənin başına qalxır, balaca qardaşına uzaqdan ürək-dirək verirdi. Həm də ətrafa diqqət kəsilirdi.
Amma hər dəfə külək ona meşənin səsini gətirirdi. Ryuq yekə qulaqlarını nə qədər şəkləsə də, ovçuların ayaq səslərini eşitmirdi.
Gün başa çatmaq üzrəydi, artıq heç kəs ovçuları bu gün görəcəyinə ümid eləmirdi. Hamını yavaş-yavaş küt, qəmli bir ümidsizlik basırdı.
Ağsaqqal mağaranın ac sakinlərini birtəhər ruhlandırmaq üçün hamıya meşəyə, təpənin başına getməyi, gecə düşənə qədər qida axtarmağı əmr etdi. Bəlkə, uşaqlar dəfələrlə ələk-vələk edilmiş bu meşədə böyüklərin köməyi ilə yeməli bir şey – ağac yapışqanı, qış sürfələri, meyvə, yaxud bitki toxumları tapdılar.
Hamı dinməzcə Ağsaqqalın əmrinə tabe oldu; deyəsən, çoxlarında ümid baş qaldırmışdı.
Qadınlar silahları, uşaqlar çubuqları götürdü, hamı yola düşdü.
Krek ona göstərilən etimaddan qürur duyaraq ocağın yanında tək qaldı. O, düz axşama qədər ocaqdakı odu qorumalı və balaca Ojonun qayıtmağını gözləməliydi.
IV fəsil
Borc hissi və aclıq
Krek ocağın qabağında bir xeyli çöməlib oturdu. Səylə odu qızışdırır, bədənində qaçışan iyrənc həşəratları tutmaqla məşğul olurdu. Qəfildən mağaranın xırda daş və balıqqulağı səpələnmiş girəcəyində yüngül
