tədbirlərdə Maskın pafoslu çıxışları texno-utopistlər üçün oyun kitabından seçilmiş sözlər kimi səslənirdi. Onun şirkətlərinin dünyanı xilas edəcəkləri haqda fikirləri isə heç inandırıcı görünmürdü.
Amma 2012-nin əvvəlində mənim kimi pessimistlər etiraf eləməyə başladı ki, Mask, həqiqətən də, qoyduğu hədəflərə çatır. Bir zamanlar məsxərəyə qoyulan şirkətləri bənzərsiz işlər görür, uğur qazanırdı. SpaceX Beynəlxalq Kosmik Stansiyaya orbital yük gəmisi göndərmiş və müvəffəqiyyətlə geri qayıtmışdı. Tesla Motors özünün tam elektrikli, göyçək Model S sedanını buraxırdı. Nəfəs kəsən gözəllikdə idi; avtomobil sənayesi ilə Detroyt heyrətə düşmüşdü. Bu iki nailiyyəti Maskı biznesin nəhəngləri içərisində əlçatmaz zirvəyə çıxartdı. İki fərqli sahədə belə uğuru ancaq Stiv Cobs qazanmışdı – Apple-ın yeni modeli və Pixar-ın (Kaliforniyada qurulmuş film və animasya şirkəti, 1986-da Stiv Cobs tərəfindən alındıqdan sonra 2006-da 7,4 milyard dollara Disneyə satılıb – İ.N.) yeni blokbasteri ilə. Lakin Mask hələ yeni başlayırdı. O həm də birjaya açılmaqda olan günəş enerjisi sahəsində sürətlə böyüyən Solar City şirkətinin ən böyük sərmayədarı və onun Direktorlar Şurasının sədri idi. Cəmi bircə həmlə ilə Mask raket və avtomobil sənayesi ilə energetika sektoruna son onilliklərin ən böyük töhfələrini vermişdi.
Maskı daha yaxından tanımaq və “Bloomberg Businessweek” (1929-dan bu yana Amerikada nəşr edilən həftəlik iqtisadiyyat jurnalı – İ.N.) üçün material yazmağa qərar verdim. Onunla əlaqə yalnız köməkçisi Meri Bet Braun vasitəsilə mümkün idi. Və Meri məni sonralar Mask Diyarı adlandıracağım yerə dəvət etdi.
Mask Diyarına ilk dəfə gələnin çaşqınlıqdan ağzı açıq qalır. Sizə maşınınızı Hotornda, “One Rocket’’ adresində yerləşən SpaceX-in mənzil-qərargahının önündəki dayanacağa park etməyi söyləyirlər. Yəqin, düşünəcəksiz ki, Hotornda nəsə yaxşı bir şey ola bilərmi? Bura Los-Ancelesin köhnə-köşkül evləri, mağazaları və ucuz restoranlarının olduğu darıxdırıcı bir rayonudur. Bütün bunlar beton qutulara bənzəyən nəhəng sənaye təsislərinin içində yerləşir. Belə bir yerdəmi yerləşir Maskın şirkəti? Lakin daha sonra gördüklərin anlam qazanmağa başlayır, qarşınıza sahəsi 51 min m2 olan mistik bir bəyaz bina çıxır. Bura SpaceX-in əsas binasıdır.
Bu adamın yaratdıqlarının heybətli miqyasını SpaceX-in giriş qapısından keçəndən sonra anlayırsan. Mask Los-Ancelesin ortasında kosmik raketlər istehsal edən zavod tikib. Və bu zavod birdəfəyə bir raket deyil, çox raket düzəldir, özü də “sıfırdan”. Zavod böyük bir iş meydanıdır. Arxa tərəfdə metal hissələrin qaynaq dəzgahlarına yanaşması üçün böyük platformalar var. Digər tərəfdə isə ana plata, rabitə modulları və b. elektron hissələr hazırlayan bəyaz önlüklü texniklər çalışırlar. Digərləri isə xüsusi germetik şüşə kameralar içində raketlərin kosmik stansiyaya daşıyacağı kapsulları yığırlar. Başlarına bandana bağlamış döyməli adamlar Van Halen-i (Kaliforniyalı rok qrupu – İ.N.) dinləyərək raket motorlarının ətrafına kabellər döşəyirdilər. Yüklənməyə hazır raket gövdələrini də elə oraya düzmüşdülər. Binanın bir başqa bölümündə isə raketlər bəyaz rəngə boyanacaqları vaxtı gözləyir. Bir dəfə gəlməklə zavodu görüb anlamaq mümkün deyil. Qəribə formalı dəzgahların ətrafında yüzlərlə insan çalışırdı.
Bura Mask Diyarındakı sadəcə 1 nömrəli binadır. SpaceX satın alana qədər bura Boeing-747 təyyarələri üçün füzelaj istehsal edən Boeing zavodu idi. Qövsvarı damı olan və anqara bənzəyən binada Tesla-nın araşdırma laboratoriyası ilə dizayn studiyası yerləşir. Model S sedanı və Model X krossoverinin dizaynı məhz bu studiyada hazırlanıb. Bir qədər irəlidə Tesla enerjidoldurma stansiyası inşa edib. Los-Anceles sürücüləri burada avtomobillərini elektriklə pulsuz doldururlar. Buranı tapmaq çox asandır, Mask stansiyanın ortasına qırmızı-bəyaz Tesla loqotipi yerləşdirib.
Maskdan ilk müsahibəni bu dizayn studiyasında almışam. Onun necə çalışdığını o əsnada görmüşdüm. Özünə güvənən adamdır, ancaq bunu həmişə nümayiş etdirmir. İlk görüşdə utancaq və ağır insan təsiri bağışlayır. Onun Cənubi Afrika aksenti azalsa da, hələ də hiss edilir, bu da onun axıcı və səlis danışmasına mane olur. Bir çox mühəndis və fiziklər kimi istədiyi kəlməni axtararkən pauza verir, qəliz elmi-texniki terminlərdən istifadə edir, onları sadələşdirilmiş sözlərlə əvəz etmir. Düşünür ki, dediklərini onsuz da hər kəs anlayır. Heç nə anlamırsınızsa da, anlamayın deyir, öz işinizdir. Mask, əslində, zarafatcıldır, özünü sevdirməyi bacarır. Amma hər söhbətinin mütləq bir hədəfi və hansısa mənası var. O, sadəcə olaraq çənəsini boş yerə yormur. Onun güvənini qazanmağım və mənə daxili dünyası ilə şəxsiyyətinin daha dərin qatlarını açması 30 saata yaxın sürən çoxsaylı söhbətlərdən sonra mümkün oldu.
Bir çox şirkət sahibi və CEO-nun (ing. dilində Chief Executive Officer, baş direktor və ya İdarə Heyətinin sədri – İ.N.) ətrafında sürəkli köməkçiləri və ya müavinləri olur. Mask isə şirkətlərində, əsasən, təkbaşına gəzir. Restoranlarda çox vaxt keçirtməz. İşinin sahibidir, nüfuzunu göstərən bir əda ilə yeriyir. Maskla dizayn studiyasının birinci mərtəbəsindəki nümunələri və maşınları incələyərkən söhbət etdik. Ayaq saxlayan kimi işçilər Maskın üstünə tökülüşür, onu informasiya selinə qərq edirlər. O, diqqətlə dinləyir, düşünür və əgər razı qalsa, başını tərpədirdi. Oradan başqa informasiya axınına tərəf hərəkət edir. Tesla-nın layihə müdiri çalışmış Frans fon Holshauzen Model S-in təkər və təkər diskləri ilə Model X-in oturacaqlarının yerləşmə sxemi haqda Maskın fikrini öyrənmək istəyir. Bunları müzakirə edib yüksəkkeyfiyyətli qrafik kompüterin satış nümayəndələri ilə arxadakı otağa keçirlər. Onlar üçölçülü yeni renderinq (kompüter qrafikasında görüntünün vizuallaşdırılması – İ.N.) texnologiyasını nümayiş etmək istəyirdilər. Bu texnologiya Tesla üçün virtual Model S-in son retuşunu təshih etməyə imkan yaradacaq, hətta kölgələr və küçə lampalarının avtomobilin kapotundakı əksini belə göstərəcəkdi. Tesla mühəndisləri yeni kompüter sistemləri almaq istəyir və Maskın bunu təsdiq edəcəyinə inanırdılar. Burğu alətinin ciyiltisinə və iri sənaye ventilyatorlarının səsinə baxmayaraq mühəndislər Maskı ideyalarının önəminə inandırmaq istəyirdilər. Mask isə hərzamankı iş qiyafətində – cins şalvar, qara futbolka və dəri ayaqqabıda dayanıb 3D eynəyini taxmağa tələsmirdi. Bu haqda düşünəcəyini söyləyib yüksək səsin mənbəyinə – dizayn studiyasının dərinliyində enerjidoldurma stansiyaları üçün 10 metrlik qüllələrin inşa olunduğu bölümə getdi. Mask “Bu düzəltdiyiniz beşballıq bir fırtınaya da tab gətirər, odur ki bir az incəldin’’ dedi. Sonda qara rəngli Model S-ə minib SpaceX-in mənzil-qərargahına qayıtdıq. Yolda mənə sarı dönərək “Bizim insanlar internet, maliyyə və hüquqla çox məşğul olurlar. Ona görə də bizdə innovasiyalar azdır’’ dedi.
Silikon Vadisinə 2000-ci ildə gəldim və San-Fransiskoya qonşu Tenderloynda yaşamağa başladım. Bura şəhərin pis ad çıxarmış bölgəsi idi. Yerli sakinlər buradan uzaq durmağa çalışırdılar. Burada şalvarını çəkib park edilmiş maşınların arasında
