тыкшыну лабаса! Ауропа, Балтыйк буе илләре, бигрәк тә Литвадан күп нәрсә тора.
Олуг кенәз Иванны беренче чиратта Литва белән булган мөнәсәбәтләрнең торышы кызыксындыра да, борчый да иде. Борчый, чөнки Литва – Рәсәйне дошман күрүче көчле дәүләт. Алар икәү иде. Шөкер, Алтын Урда яшәүдән туктады, вак-вак ханлыкларга бүлгәләнде. Ләкин Литва хәзерге көчендә булганда, ул ханлыклар, аның белән сүз куешып, Мәскәүне бик авыр хәлләргә дучар итәргә дә мөмкиннәр.
Шуларны искә алып, олуг кенәз 1492 елда Нарвага каршы яктагы Кыз тавы дигән җирдә кирмән-крепостька нигез салды, аны үз исеме белән Ивангород дип атады. Нәтиҗәдә Ливон немецлары Рәсәй белән ун елга солых төзергә теләк белдерделәр. Иван ике куллап риза булды. Чөнки немецлар Литваны көндәшләре дип саныйлар, үзара гел ызгышып торалар.
Ләкин, көтмәгәндә, алманнар белән ара бозылып китте. Солыхка кул куелып, берничә ай үттеме-юкмы, Ревель каласында бер рәсәйле адәмне бөтен халык алдында тере килеш учакта яндырдылар. Чыгырыннан чыккан Иван кала магистрын Мәскәүгә тотып бирүне таләп итте. Тыңламадылар. Шуңа үч итеп, ул Новгородта сату итүче ганзилы сәүдәгәрләрне кулга алырга боерды. Алар кырык тугыз кеше иде.
Бу вакыйга Алман җирендә җәнҗал куптарды. Мәскәүгә илчеләре дә килде. Иван ташламага бармады. Шуның белән зур хата ясады. Чөнки Ганзи сәүдәгәрләре Рәсәйдә бик кирәкле тауарлар белән сату итәләр, казнага күп керем бирәләр иде.
Аны барыбер сәүдәгәрләрне азат итәргә мәҗбүр иттеләр. Тик ул чакта ганзилыларның бер ише вафат иде инде, сәламәтлекләре какшау сәбәпле, исәннәренең дә шактые юлда үлде. Мал-мөлкәтләрен дә бирмәделәр. Ә теге учакта яндырган урыс кешесе җинаятьче булып чыкты. Баксаң, хак җәзасын гына алган икән, явыз.
Шул рәвешле, бик күптәннән килгән, теләсә нинди киеренке шартларда да сүнеп калмаган эшлекле сәүдә мөнәсәбәтләре үсешенә киртә куелды.
Иван Ауропа белән шаярырга ярамаганны аңлады аңлавын, ләкин соң иде инде. Англия дә, Франция дә аякларында нык басып торалар. Хәтта Испания дә, гарәпләрдән арынгач, сүзен бастырып әйтә башлады. Әле бит Бакчасарай да тәртәгә тибеп маташа. Янәсе, бу – законлы Габделлатыйф ханны бер сәбәпсез, көч кулланып, урыныннан алып ташлау.
Менә шундый авыр очракларда кирәк тә инде Телешев ише карт төлкеләр.
– Судан ничек коры чыгарга, юлын күрсәт, – дип мөрәҗәгать итте аңа Иван ул чакта да.
– Казан белән рәсми килешү төзү мәгъкуль булыр, минемчә, – диде кенәз, уйланып та тормыйча, әйтерсең лә кемдер аны алдан әзерләп куйган иде. – Бу безнең гамәлләргә, соңлабрак булса да, кануни төс бирәчәк. Кырым дулап әллә нәрсә кыра алмас, Литва күтәрелмәсен.
– Ауропасы да бар әле…
– Ауропага Казан ханлыгының хаҗәте бармы-юкмы, анысы караңгы, әмма дә ләкин безнең өчен бик әһәмиятле. Казанны уч төбендә тоту – бөтен Идел буен, Сибирияне йөгәнләү дигән сүз ул.
– Бу эшне үз кулыңа ал, бүгеннән үк юлга чык, – диде олуг кенәз.
Менә шулай дөрләп китәргә торган учак
