күзләре белән илчегә бакты Иван. – Иң мөһимнәрен генә сөйлә!
Илче, ата каз шикелле, баскан урынында таптанып алды. Патша аңа урын тәкъдим итмәде, сүзеңне кыскарак тот дигәнне аңлата иде бу. Гомумән, олуг кенәз буш сүз яратмый, әңгәмәнең тәгаен эздән баруын таләп итә. Бүген әнә үзе дә саескандай такылдады. Хәер, бу сүзләрне әйтергә күптәннән әзерләнеп йөри иде инде. Дөнья хәлен белеп булмый, бүген бар адәм, иртәгә – юк.
– Килешү төгәл үтәлә, хан минем белән килештермичә бер җитди фәрман да чыгармый, – диде Кляпик кыска бер төгәллек белән. – Мин ханнан риза.
Иван учы белән янә сакалын сыпырып куйды. Димәк, мәгълүмат күңеленә бал булып ягылды.
– Ләкин…
– Нәрсә ләкин?
Иванның гадәти кырыслыгы кайтты, күзләре усалланды.
– Гаскәре белән артык мавыга, – дип, фикерен очлады илче.
– Һы, шул гынамы? – дип, кулын селтәгәндәй итте тәхет хуҗасы. – Яшьлек мавыгуы гына бу, ни әйтсәң дә, хан ич. – Иван бераз уйланып торды да көлемсерәп өстәде: – Алтын Урдадан соң хәзер алар барысы да артларын өзеп ташлаган кигәвеннәр генә инде. Казаны да, Хаҗитарханы да, Кырымы да, Сибириясе дә…
Күңелендә йөрткән шушы ятышлы сүзләрне әйтте дә, Иван берара уйланып торды. Аннан соң сер капчыгын бөтенләе белән чишеп җибәрде.
– Псков белән Смоленскины, янә дә китереп Рязаньны Мәскәү канаты астына алгач белеп тор, чират аларга җитә. Монысына, мөгаен, мин өлгерә алмамдыр, кенәз. Улым Василий җилкәсенә төшәчәк бурыч бу. Менә син әйт әле, Кляпик, Казанны буйсындыру бик авырга туры килмәсме?
Илченең маңгаена сырлар ятты. Чөнки бу ифрат та катлаулы сорау иде. Олуг кенәз Казанны арты өзелгән кигәвенгә тиңләсә дә, татарларның бик оста сугыш чукмарлары икәне һәркемгә мәгълүм. Юк, әле аларның кояшы батмаган. Батмаган.
Олуг кенәз, әлбәттә, илчесеннән уңай җавап көтә, дөресрәге, күңеле белән шуны тели, ә ул тәгаен генә андый җавапны бирә алмый.
– Мөхәммәдәмин үзебезнеке ич, – дип ярдәмгә килде патша. – Бу – безнең кулыбыздагы иң көчле уен кәрте, кенәз. Әлеге фактларга мин зур өметләр баглыйм. Кәлимәтебез дә бар бит әле. Чиркәү шулай ук үз вазифасын үтәргә ашкынып тора. Идел буен тоташ христианлаштырмыйча, максатка ирешеп булмаячак.
Иван үз соравына үзе җавап бирде. Кляпик ризалашуын белдереп, башын гына селеккәләп торды. Тик ул шуны белә: Казан үз мөстәкыйльлеге өчен бугазга-бугаз киләчәк. Шунысы да ачык: Казан ханлыгы яшәгәндә, Мәскәү бервакытта да энә өстеннән төшмәячәк. Орыш котылгысыз.
– Мин боларны улым Василийга васыять итеп калдырачакмын, – диде Иван һәм нигәдер моңсуланып китте. Моңсулык аңа килешми иде, кипкән борчак кузагы шикелле бөрешеп калды. Күрәсең, аны усаллык, җитдилек кенә үз рәвешендә тота иде.
Картаясың, бабакай, чөйләреңнең кырыгы да кырылу алдында, дип уйлап куйды Кляпик.
Йомышчы дьяк табибларның килүе турында хәбәр салды. Иван Васильевич, барысын да онытып, гап-гади карт шикелле өстерәлеп, залдан чыгып китте.
Иван тәхеткә яшьли утырды. Бу аның бәхете дә, бәхетсезлеге дә иде. Чөнки
