хан дип беләм, – диде хатын, – һәм ышанам, Казан-йортның элекке данын кайтарачаксың әле син. Кайтарачаксың!
Үрбәт әлеге әңгәмәдән бик канәгать калды. Чөнки Мөхәммәдәмин аның сүзләрен җитдигә санап кабул итте. Җае туры килүгә, фикерләшүне дәвам итәргә дә була лабаса. Әле бу башы гына.
– Җанашым, хатыныңны назлар идең, ичмасам, бетмәс ул Мәскәү хәлләре, – дип, үпкәләгәндәй, иренә елышты. – Мин сине бик сагындым…
Көн артыннан көн үтте, тормыш арбасы үз көенә тәгәрәвен белде. Мөхәммәдәмин шул арбаның төбенә җигелде. Ханның мәшәкатьләре бихисап бит аның, башы түбәтәйгә сыймаган чаклары да еш була. Ә бервакыт колагына «Арча даругасында6 баш күтәрергә җыеналар икән» дигән хәбәр килеп иреште.
Арча гомер бакыйга ханлыкның сызлавыгы иде. Кәҗәләре һаман сөзешергә генә тора. Мөхәммәдәминнең үз язмышында да кылычын болгап алды Арча. Гаделлекне табарга булышты, дияргә дә ярыйдыр әле, бәлки.
1496 елның май аенда Мәскәүнең олуг кенәзе Иван III кә Мөхәммәдәмин өстенә Шәйбан ыруыннан булган Мамык исемле Себер шаһзадәсенең яу чабуы мәгълүм булды. Иван өчен Казанга һөҗүм кылу Мәскәүгә һөҗүм кылу белән бер иде. Ник дисәң, Мөхәммәдәмин хан – аның кешесе.
Казанның Кәлимәт, Урак, Садыр, Агыш кебек дәрәҗәле кешеләре дә Мамык хан тарафын куәтләмәктә, имеш. Болары да олуг кенәзнең таянычы иде. Күрәсең, Мөхәммәдәмин белән аралары бозылышкан.
Озын-озак уйлап тормастан, ул ярдәмгә гаскәр тәгаенләде. Мамык чигенергә мәҗбүр булды.
Мөхәммәдәминнең эченә җан керде. Хәтта кирәге юк, дип ярдәмгә килгән урыс гаскәрен кайтарып ук җибәрде.
Мамык исә хәйләкәррәк булып чыкты, гаскәрен янә Казан тарафына борды. Аңа нугайлар кушылды. Әлеге бәкләр дә Мамык ханга тугрылыкларын белдерделәр. Мөхәммәдәмин, электән казанлыларны шактый рәнҗетүе сәбәпле, халыкта яклау тапмады. Бердәнбер юлы качып китү иде, шулай эшләде дә.
Шөкер, Иван хәлен аңлады, элеккеге җирләренә, Каширага башлык итеп билгеләде.
Мамык хан, һич уйламаганда, үзенә Казанны яулап алырга булышлык иткән шул ук Кәлимәт бәкләрне, тотып, зинданга яптырды. Аннан китереп, сәүдәгәрләрнең малына кул салды. Шул рәвешле, катгый тәртип урнаштырырга омтылды.
Арча гына баш ияргә теләмәде. Яңа хан аны яу чабып тезләндерергә ниятләде. Ә орыш арчалылар файдасына төгәлләнде.
Мамык, Казанга кайтып, калага керергә маташып караса да керә алмады. «Бәкләребезне зинданга яптырдың, сатучыларыбызны таладың» дип, якын да китермәделәр.
Шул рәвешле, теләпме, теләмичәме, Мөхәммәдәминнең үчен арчалылар кайтарды. Дөрес, Иван тәхеткә аны түгел, туганы Габделлатыйфны утыртты. Тик барыбер Арча аның күңеленә яхшылык белән кереп калды.
Бу бунтарь һәм дәгъвалы кала янә үзе хакында белгертте.
– Гаскәр җибәрергә, канга батырырга! – дип хәл итте илче Кляпик. – Башкаларга сабак булыр.
Телешев борынын җыерды.
– Тәкъдимегез монголларныкыча тупас, кенәз. Нәзбереклек
Даруга – өлкә.
