Арча бәге Хуҗаш морзаның төпчек углы, – диде Уйгын, – атам хан галиҗәнапларына гаскәри хезмәткә җибәрде. Үзем белән бер чирү сугышчы алып килдем. Ханга турылыклы булырга ант эчәм. Аның өчен башымны салырга да әзер.
– Бәрәкалла, бәрәкалла, – дип хуплады Әхмәт бәк баш угланның сүзләрен.
Кәлимәт аңа күзенең агы белән карап куйды. Чөнки, беренчедән, хан баш угланны алыштыру хакында ләм-мим әйтмәде. Бу аны баш карачы буларак танымау лабаса. Ә баш углан турыдан-туры баш карачыга буйсына. Икенчедән, ул Хуҗаш бәк углын баш углан итеп куюга теше-тырнагы белән каршы.
Мөхәммәдәмин баш карачының эчендә нинди ялкын дөрләгәнен белми һәм белергә дә теләми иде.
– Салым түләү, аны дәүләт мәнфәгатьләрендә файдалану мәсьәләсе мине бик тә борчый, – дип, ул җыен табынына яңа җим сипте. – Күп кенә дәүләтләрдә, әйтик, Литвада, салымны җан башыннан түлиләр. Бездә төп берәмлек итеп хуҗалык алынган. Эре җир биләүчеләр исемлектән бөтенләй төшеп калган.
– Эре җир биләүче бәкләр гаскәр тота, – диде Сәрдар морза.
– Бу хакта да сүз булыр, – диде Мөхәммәдәмин. – Гаскәрнең хәле бик мөшкел, мин салымның яртысын хәрби мәнфәгатьләргә тотарга кирәк дип саныйм. Баш углан да бу фикерне хуп күрә. Сез дә уңай карарсыз дип ышанам.
– Белүемчә, Казан-йорт бер дәүләт белән дә орыш ачарга җыенмый. Хәзерге вазгыять шартларында андый хаҗәт гомумән юк, – дип, ниһаять, Кәлимәт тә сүзгә кушыласы итте.
– Сүз яу чабу, орыш ачу турында бармый, – диде Мөхәммәдәмин сабыр гына, – сүз Барча Казан җиренең иминлеге, шул иминлекне тәэмин итү турында бара.
– Салым тәртибен үзгәртү ханлыкның эчке хәленә тискәре йогынты ясаячак, – диде Кәлимәт. Ул, теләктәшләр эзләп, күзләре белән бүлмәне сөзеп алды. Ләкин аны хупларга атлыгып торучылар юк иде. Һәрхәлдә, хан белән бәхәскә керергә ашыкмадылар.
– Үзен үзе саклый алмаган дәүләтнең эчке халәте дә була алмый, – диде хан, өздереп, – Казан элекке бөеклеген кайтарырга бурычлы. Шулчакта гына эчке халәтебез дә мантып китәр.
Сәрдар бәк ялгышын төзәтергә ашыкты.
– Мин, – диде ул, иреннәрен чуп-чуп китереп, – хәрби мәнфәгатьләргә акча арттыруны ифрат та мәслихәт эш дип саныйм. Гаскәр бит бәкләрдә. Шулай булгач, әлеге үсеш үзебезгә файда лабаса. Хан галиҗәнапларын моның өчен күккә чөяргә кирәк, җәмәгать.
– Инде үземнең дәрәҗәле карарымны җиткерәм, тыңлагыз, – диде Мөхәммәдәмин, сүзен төгәлләп, – Арча, Мамадыш, тагын берничә даругада сынап карау нияте белән салымны җан башыннан түләүгә күчәбез. Җыелган салымның яртысын хәрби максатларда файдаланачакбыз.
– Афәрин! – диде Әхмәт бәк.
– Гаскәр тулысы белән хан карамагына күчә, – дип дәвам итте Мөхәммәдәмин, – бәкләр угланнар сыйфатында баш угланга буйсына. Шул ук вакытта алар үз карамакларындагы гаскәрләрен тулысы белән үзләре асрый. Хан эчкеләре генә казна акчасы исәбенә тотыла. Амин. Инде аш-судан рәхим итегез.
Бөек
