bütün cehizim sərf edilib, daş-qaşın yarısı girov qoyulub, hətta sağlamlığımı mütləq qaytaracağını hiss etsəm də, Xalubinskinin yanına getməyə heç nəyim yoxdur. Hələ bədbəxt Yuzek barəsində, qulluqçulara ödənilməmiş maaş haqqında, hər şeyi borca götürdüyümüzdən nə danışmaq olar… Oh , malheureuse que je (Oh, mən necə də bədbəxtəm) ! Ağlamaqdan gözlərim gedib…
– Metsya! Sənə and verirəm, sakitləş, – deyə əri öyüd verdi. – Anla, indi bütün cəmiyyət bir neçə gün sonra bizim üçün bitəcək böhran mərhələsi yaşayır. Servitutları aradan qaldırmaq müyəssər olan kimi qalan on mini alacaq və onu təsərrüfata yatıracağam. Məhsul yüksələcək, borcları ödəyəcəyik, meşənin ikinci yarısını satacaq və xaricə yola düşəcəyik. Sən orda canlanacaq, əylənəcək və əvvəlki kimi parıldayacaqsan…
– Vain espoir (Boşuna ümid) ! – deyə pani Matilda pıçıldadı. – Sən mənim imzam lazım olanda həmişə eyni şeyi təkrar edirsən.
– Bu dəfə hətta imza da gərək deyil! – deyə əri sözü göydə tutdu. – Sadəcə, öz boyunbağını bir-iki həftəliyinə mənə ver…
– Malheur! Malheur! ( Fəlakət! Müsibət! ) – deyə arvadı pıçıldadı.
– Ən çoxu, bir ay sonra sən öz cəvahiratını geri alacaqsan…
– Gözlərim ağlayır…
– Oktyabrın əvvəlində səni Varşavaya aparacağam və düşünürəm, orda qışı keçirə biləcəksən…
– Yalnız sağlamlığı bərpa etməkdən ötrü, – pani Matilda sakitcə belə dedi.
– Eyni zamanda bir qədər əylənmək üçün, – deyə əri təbəssümlə qeyd etdi. –Teatr, konsertlər və hətta rəqsli axşamlar sənə ziyan gətirməyəcək.
– Əlbəttə, şkafda çürümüş Nuh daşqınınaqədərki paltarlarımda rəqs edəcəyəm!
– Yox, yox!.. Nə qədər ürəyin istəsə, o qədər də yeni geyimlər alarsan…
Pani Matilda başını sinəsinə endirdi və bir dəqiqəlik fikirləşmədən sonra dedi:
– Boyunbağını yeşikdən özün götür. Ilahi! Indi ona baxsam, dərddən ölərəm.
– Əvəzində sonradan onunla kiminsə yanında peyda olmaq necə xoş olacaq. O öz borcunu yerinə yetirməkdə, uşaqları və cəmiyyətdəki yerimizi xilas etməkdə tərəddüd etmədiyini həmişə sənə xatırladacaq. – Bu sözlərlə masaya yaxınlaşdı və yeşikdə eşələnərək, davam etdi: – Müvəqqəti pis hadisələrdən sonra sevinci daha güclü hiss edirsən. Həyatımızdakı hansısa əhəmiyyətli hadisə ilə bağlıdırsa, ən adi daşın da üzərində əsirik. Yalnız fikirləş, boyunbağını qızının boynuna bağlayanda belə deyərkən bu çax-çaxlar onun gözündə hansı dəyərə malik olacaq: “Bu brilliantlar fəlakət günlərində durumumuzu qoruyub saxladı, varidatımızı xilas etdi…”
O, yetəri qədər böyük tumac futlyarı yeşikdən çıxararaq və cibində gizlədərək, arvadına tərəf əyildi və pıçıldadı:
– Yanağınızı verin!..
– O, necə də xoşbəxt olardım!.. – deyə pani Matilda başladı.
– Əgər bu zamanlar artıq başlasaydı? – əri gülərək, sözü havada tutdu.
– Yox, əgər sənə inana bilsəydim…
– Yenə də öz bildiyindir, Metsya! – pan Yan hövsələsini itirərək, söylədi. – Xəstəliyin sinirlərini pozduğunu başa düşürəm, amma , heç olmasa, bir balaca özünü ələ almaq lazımdır…
O, Şmulun gözlədiyi kabinetə tələsərək, artıq qapıda danışırdı.
Pani Matilda tək qaldı. Əri ilə danışaraq, onun gözəl sifətinə baxaraq, fikirlərində keçmişə, bir neçə il əvvələ daşındı. Onda qüssə və həyəcan oyadan müqayisələr tələb olunurdu.
“Doğrudanmı, bu, cəmiyyətin qəlbi, dəb qanunvericisi, vurulmuş cəngavər, nə vaxtsa onun ayaqları yanında arzu edən həmin odur? O, mazurkada hey yeni fiqurlar uyduran usanmaz rəqqas, böyük bilici, tez-tez zərif qadın tualetlərinin ixtiracısı idi. Heç bir maskarad, bal, yaxud duel onsuz keçmirdi, sevgililərə ürəkləri çalmaq sahəsində dəyərli məsləhətlərlə kömək edirdi. Heç bir dəvətli nahar bu şəxsin nüfuzlu göstərişləri olmadan təşkil edilmirdi.
Cəmiyyət qaydalarını bilməsi onun mühakimələrinə qanun qüvvəsi verirdi. Onun hazırcavablıqları bütün dairəyə yayılırdı, onun evi yaxşı tərz məktəbi kimi məşhur idi. Yalnız o özgə itini öldürməyə, xəstə atın satışına görə, yaxud balda dəsmalı cibdən çıxarmağın yolverilən olub-olmadığı barədə ən sərt mübahisələri bir kəlmə ilə həll etməyi bacarırdı. Yalnız otaqların yerləşməsi Yasın xoşuna gəlmədiyinə görə bir maqnatın yarısına kimi tikilmiş evi şərabçəkmə zavoduna çevrilmişdi.
Indi isə bu şəxs mülkdəki qayğılarla bacara bilmir və onun boyunbağısı bahasına öz icarədarının etibarını satın almalıdır!
Əlbəttə, bütün bunların günahkarı, ağına-bozuna baxmadan, hamının ziyan çəkdiyi bu keçid mərhələsidir. Biriləri müflis olub, digərləri mülkiyyətlərinin qalığı ilə şəhərə köçmüşlər, üçüncülər primus inter pares (bərabərlər arasında birinci) kimi şərəfləndirilənlə münasibəti pozmuşlar! Məgər o, yeni insanların, bambılılar ordusunun artıq seyrlər, ov, cəmiyyət adətləri ilə deyil, çoxtarlalı sistem, mühasibat və heyvandarlıqla maraqlandığına görə günahkardır? Bu yüksək zəkanın hələ də əlcək və ətrə tələbat duymayan nifrətəlayiq yəhudilər, almanlar və kəndlilər güruhu ilə ümumi nəyi var?”
Pan Yanın arvadı bəzən ərinin parlaq keyfiyyətlərini görməsinə mane olan nasazlığından şikayətlənərək, belə mühakimə yürüdürdü.
Lakey daxil oldu.
– Pani, masaya rica edirəm, samovar verilib.
– Bəs pan artıq yeməkxanadadırmı?
– Mən cənab pana məlumat verdim.
– Panna (pan qızı – tərc.) Anelyanı çağır və mürəbbiyəyə söylə.
Lakey çıxdı.
– Joseph, mon enfant, veux-tu prendre du the (Jozef, mənim balam, çay istəyirsənmi) ? Yazıq uşaq yatır!..
O, ağ şlafrok şleyfini döşəmə ilə ardınca sürüyərək, parlaq-mavi otaqdan və dəhlizdən yemək otağına keçdi. Tezliklə hələ də həyəcanlı olan Anelka və susqun mürəbbiyə, onların ardınca evin sahibi də yeməkxanada peyda oldular.
