doluşan əcnəbilərə satırlar.
– Eynən başqa yerlərdə olduğu kimi, – deyə amerikalı təkrar etdi.
– Bizim bu yerlərin adamları yaman xarab olublar. Ölkənin bütün dəfinələrini su qiymətinə əcnəbilərə satdılar. Yerdən çıxan şeylər əsl dəyərinə satılsa idi, on belə Türkiyəni abad etmək olardı. Oğrular bura doluşublar. Torpaq altından çıxan qiymətli antik şeyləri oğurlayıb xarici ölkələrə aparırlar. Bu şeylərin bəzisini özləri qazıb çıxarır, bəzilərini də kəndlilərdən alırlar.
Amerikalı yenə onun sözünü təsdiq etdi. Kəndli sözünə davam edərək:
– Daha, – dedi, – torpağın altından çıxarmağa bir zibil də qalmayıb. Buralarda altı kənd var. Evlərinə getsən, bir həsirdilər, bir Məmmədnəsir. Heç bir şey görə bilməzsən. Nə suqabı, nə səhəng, nə çanaq qalıb.
– Nə üçün?
– Ona görə ki hər şeyi bu turistlərə satırlar. Hər nə varsa adını antik qoyub xırıd edirlər. Adamlar yaman korlanıb. Dünən, əl boyda bir uşaq mənim eşşəyimin boynundakı muncuqları oğurlayıb. O bunları aparıb əvvəl torpağa basdıracaq, sonra da oradan çıxardıb antik adı ilə satacaq. Evlərdəki ərgən qızlar da bicləşiblər. Əllərinə keçən hər daşı məharətlə ovur, onlara cürbəcür şəkillər verib satırlar. Onlar eşşək nalından medallar, köhnə pullar düzəltməyi də bacarırlar.
Amerikalı yenə başqa ölkələrdə də belə olduğunu təsdiqlədi. Mən qoca kəndlidən:
– Bəs sən nə ilə dolanırsan? – deyə soruşdum.
– Mən eşşək alıb-satıram, – dedi.
O bunu deyib quyudan su çəkdi və eşşəyə verdi. Eşşək su içərkən amerikalı birdən yerindən sıçrayıb heyvanın yanına getdi. Mən isə kəndli ilə söhbətimi davam etdirdim.
– Eşşək alıb-satmaq sənə sərf edirmi?
– Şükür Allaha… beş ildir bu işlə dolanıram.
– Məsələn, nə qədər qazanırsan?
– Bu, alıb-satdığım eşşəkdən asılıdır.
– Bir heyvanı nə qədər vaxta sata bilərsən?
– Bunu da bilmək olmaz. Bəzən üç ay, beş ay heyvan satılmır, bəzən də görürsən bir gündə beş eşşək satmısan…
Amerikalı yanıma qayıtdı. Çox həyəcanlı idi.
– Eşşəyin üstündə bir xalı parçası var.
Baxdım. Eşşəyin belində çox köhnə, palçıqlı bir çul vardı.
– Bu çirkli cındırı deyirsiniz?
– Siz nə danışırsınız? Bu, bir xariqədir, şah əsərdir. Siz kəndli ilə söhbət edəndə mən xalını diqqətlə gözdən keçirdim. Onun rəngi də işi kimi çox qiymətlidir. Hər kvadrat santimetrində düz yüz ilmək var. Dünyada buna bənzər bir şey görünməyib.
– Onu almaq istəyirsiniz?
– Əlbəttə! Amma kəndli onu alacağımı bilməməlidir. Mən bunları yaxşı tanıyıram. Duyuq düşüb malının üstünə dünyanın qiymətini qoyurlar. Nə qədər pul versən, gözləri doymaz. Ona görə elə edək ki, o, əsl məqsədimizi başa düşməsin.
Kəndli bizə baxıb:
– Bu kafir nə qırıldadır? – deyə soruşdu.
– Heç, – dedim, – bu yerlərdən xoşu gəldiyini deyir.
– Burada xoşagələn nə var ki? Çılpaq, kirəcli təpələrdir də…
Amerikalı mənə:
– Sizə antik şeyləri ucuz ala bildiyimi demişdim. İndi baxın, yenə bu fəndimi işə salacağam.
– Necə edəcəksiniz?
– Xalının adını belə çəkməyəcək, eşşəyi alacağam. Kəndli, çox ehtimal ki, xalının qiymətini bilmədiyi üçün köhnə çulu da eşşəyin üstündə bizə verəcək. Siz indi ona mənim bu eşşəyi almaq istədiyimi söyləyin!
Mən kəndlidən:
– Sən bu eşşəyi satırsanmı? – deyə soruşdum.
– Hə… satmaq istəyirəm…
– Onu neçəyə satmaq fikrindəsən?
– O baxır alıcısına!
– Biz almaq istəsək…
Kəndli güldü:
– Mənimlə zarafat edirsiniz? Bu qart eşşək sizin kimi bir bəyin nəyinə lazımdır?
– Sən onun fikrini çəkmə… Biz onu almaq istəyirik. Neçəyə verirsən?
– Dedim ki, o baxır alıcısına… Siz alacaqsınız, yoxsa bu kafir?
– O alacaq…
– O nə millətdəndir?
– Amerikalı…
– Hə… özgə deyilmiş… Özümüzünkü sayılır. Bəyim, bu, çox qart şeydir, de ki, bunu almaq ona əl verməz.
Məsələni amerikalıya dedim.
– Lap yaxşı, – dedi, – deməli, eşşəyi ucuz verəcək.
Mən kəndliyə:
– Eşşək qart da olsa, razıdır, – dedim.
– Əşi, bizim üçün ayıb olar. Sonra ölkəsinə gedib “türklər məni aldatdılar” deyər.
Bunu da amerikalıya tərcümə etdim.
– Türk kəndlisi çox saf, düzgün adamlardır, – dedi. – Başqa yerlərdə olsaydı, dərhal satmağa tələsərdilər. İndi ki o bu qədər təmizqəlbli adamdır, mən də eşşəyi onun dediyi qiymətə alacağam.
Kəndliyə:
– Amerikalı razıdır, – dedim.
– Yaxşı. Amma bu eşşək Amerikaya çatmamış yolda ölə bilər. Hər yerini qotur basıb.
– Sənə nə, kişi! Xəstə də olsa, almaq istəyir.
– Ay canım, bu qotur eşşək onun nəyinə lazımdır axı?
– Sənin
