eləyib getməz. Baldızın sənə nə deyibsə qələt eləyib. Onun sözünü saya salma. Onlar bu gün-sabah çıxıb gedəcəklər ərə, bir də üzlərini görməyəcəksən… Bax, mən sənə nökər olaram, arvadım da qulluqçu. Qayıt gəl evinə, uşaqları yığ başına, o körpəyə rəhmin gəlsin. Bütün günü “memə” deyə-deyə ağlayır. Özü də bilirsən ki, xəstədir. Gəl, heç olmasa kiçik oğlunu bir az böyüt. Sonra eybi yoxdur, hara istəyirsən, get, necə istəyirsən, yaşa. O rəhmətliyin də ruhu inciməsin… – kişi ağlamaqdan özünü güclə saxladı.
Gəlin dinmədi. Sükutu əmisi pozdu:
– Ağa, qəzanın işindən fələk də baş açmaz, – dedi, – görünür, qismət beləymiş. Mən nə biləydim, min bir əziyyətlə böyütdüyüm əziz-xələf qardaşım qızı dörd yetim əlində tək qalacaq? Ağa dünyagörmüş adamsan. Özün mülahizə elə, gəlin cavandır, gözəldir. Nə vaxtacan yetim saxlayıb o dotələb baldızları ilə cəngləşəcək? Sən Allah, incimə. Quranda da buyurublar ki, cavan gəlinin ərsiz qalması günahdır… Gərək sənin insafın yol verməyə gəlinin ev dustağı olub qalmağına… Səlamətlik olsun, ərinin ili çıxan kimi verəcəyəm onu bir Allah bəndəsinə. Hələ nə yaşı var onun ki?
Qoca Seyid Sadıq elə hey kiçik nəvəsinin xəstələndiyini təkrar edir, heç olmasa, üç-dörd il uşaqlarına analıq eləməyə onu razı salmağa çalışırdı. Ancaq dedikləri əmisinin qulağına batmadı. Kişi kor-peşman evə qayıtdı. Xəstə uşağa əlindən gələni etdi: həkim gətirdi, dava-dərman verdi, gecə-gündüz Allaha yalvardı, köməyi olmadı. Uşaq sətəlcəm olmuşdu.
Çarəsiz qalan Seyid Sadıq ikinci dəfə gəlinin dalınca getdi. Bu dəfə Seyid Hüseyni də özü ilə apardı. Nə vaxtdan bəri ana üzünə həsrət qalan uşaq Xırdaxanıma qısılıb ağladı:
– Gəl, gedək evimizə, memə! – dedi, – uşaq səni istəyir, ağlayır, naxoşdur…
Lakin bu sözlərin anaya təsiri olmadı. Qayınatasının və oğlunun xahişlərinə cavab vermədən başını aşağı salıb oturdu.
Bir neçə gündən sonra iki yaşlı Seyid Rəhman nənəsinin qucağında keçindi.
Kiçik qardaşlarının ölümündən sonra Rübabə, Seyid Hüseyn və Mirpaşa bu hadisəni analarına bağışlamadılar. İndi hərdən evdə onun qayıtması haqqında söhbət düşəndə artıq hər şeyi başa düşən Rübabə əsəbi halda deyirdi:
– Lazım deyil, baba! Gəlmir qoy gəlməsin. Bir də onun dalınca getmə!
Seyid Sadıq gözlərinin yaşını arvadından, nəvələrindən gizlədərək üzünü yana çevirir, cavab vermirdi.
Qoca Seyid Sadıq səksən illik ömründə çox ölüm-itimlər görmüşdü: ata-anasının, yaxın qohum-əqrəbasının, qonşularının, dost-tanışlarının ölümünü görmüş, özünün səkkiz övladını kiçik yaşlarında, əziz Mirkazımı iki ay bundan qabaq Çəmbərəkənd qəbristanlığında torpağa basdırmışdı. Oğul dağı ürəyində əriməmiş ən çox sevib əzizlədiyi körpə nəvə dağı da onun üstə gəldi. O bu dərdi çəkə, bu ölümü heç cür yaddan çıxara bilmirdi.
Seyid Sadıq Bakıda mömin, həm də nüfuzlu şəxslərdən biri hesab olunurdu.
Əlli il bundan əvvəl Çəmbərkənddəki ata mülkündə yaşadığı zamanlar Bakıda və ətraf kəndlərdə hamı onun duasını müstəcəb hesab edərdi. Xəstələrə, əlillərə şəfa verməsi ilə məşhur idi.
1840-cı ildə ata-anasından ayrılıb Mehinbanu ilə İçərişəhərdə ev-eşik qurandan sonra işi çətinə düşən, azar-bezarı olan bütün içərişəhərlilər onun qapısına gələr, dərdlərinə əlac istərdilər. Deyilənə görə, dənizdə tufana düşüb, qəzaya uğrayan gəmilərin kapitanları belə ən ağır dərdlərdə onu köməyə çağırırdılar: “Ya Seyid Sadığın cəddi, sən özün bizə kömək ol, bizi bu tufandan xilas elə”.
Seyid Sadıq nəvəsinin bu dünyadan vaxtsız köçməsinin günahını özündə, ailəsində görürdü: “Biz ər-arvad qızımızı yaxşı tərbiyə etsəydik, gəlinlə yola gedərdi, mehriban olardı, onun hər hərəkətini, danışığını söz eləməzdi, gəlin də evində oturub uşaqlarına baxardı, yazıq Seyid Rəhman da arada qalıb xəstələnməzdi və ölməzdi”.
Bu fikrini bir dəfə o, arvadına da dedi, qızından giley elədi. Mehinbanu başını yellədi:
– Ay ağbatxeyir, bu işdə özünü də, məni də nahaq yerə günahkar sayma. Zübeydənin söz-söhbəti gəlinçün bəhanədir. Əmisi onun qulağını elə doldurmuşdu ki, evdən çıxıb getməyə məqam gəzirdi. Məni gəlindən çox onun əmisi yandırır. O boyda kişidir, danışığını bilmir. Heç balamın qırxı çıxmamışdan təzə ər söhbətini ortaya saldı. Kişi olan bəndə bir demədi ki, körpən var, heç olmasa, bir il otur evində, onu böyüt, sonra Allah kərimdir, ya qismət… Mən bilirəm, əgər əvvəldən ona belə ağıl verən olsaydı, bu oyunu açmazdı başımıza… – arvad dərindən ah çəkdi, – kişi, sən allah, ürəyini üzmə – olan oldu, keçən keçdi, indi bizim əlimizdən nə gələr?
* * *
Mirkazımın vəfatından dörd il keçmişdi. Bir gün novruzqabağı balaca Seyid Hüseyn mollaxanadan evə qayıtdıqda birbaşa babasının yanına getdi. Seyid Sadıq həmişəki kimi yerində, dəhlizdə döşəkcə üstündə oturub, təsbehini çevirirdi. Nəvəsini görcək gülümsədi:
– Gəl, otur bir görüm neynirsən, bala dərslərin necədir?
– Yaxşıdır, baba, – Seyid Hüseyn qoltuğunda tutduğu heybəsini döşəyin üstünə qoyub əyləşdi, utana-utana dedi, – molla bu gün dedi ki, sabah Quranı başa çıxırsan, get, babana xəbər elə!
– Ay bərəkallah, oğlum, – baba nəvəsini özünə tərəf çəkib fərəhlə alnından öpdü – ay çox sağ ol, yaxşı xəbər gətirdin mənə, bilirdim ki, sən fərasətli uşaqsan. Doqquz yaşında Quranı başa çıxmaq! Heç bilirsən, bu nə deməkdir? Mən özüm Quranı başa vuranda on iki yaşım vardı. Atam tanış-bilişinin yanında elə hey məni tərifləyərdi. Maşallah, sən məndən də zirək çıxdın. Afərin!.. – o, təmiz, ağ parçaya bükülmüş böyük Quran kitabını yanındakı taxçadan götürüb açdı, – gəl, bir yoxlayım səni… bu, on altıncı surəni oxu mənimçün görüm?!
Seyid Hüseyn surəni avazla oxudu, sonra mollanın dediklərindən yadında qaldığı kimi onun mənasını da izah etdi.
– Ay sağ ol, düz oxudun, indi də buranı oxu, – deyə qoca başqa bir surəni açdı.
Seyid Sadıq nəvəsinin çaşmadan, hıqqınmadan yavaş səslə oxuduqlarını başı ilə təsdiq edib, onu bir də qucaqladı, gümrah səslə arvadını çağırdı:
– Ay Mehin, hardasan, bir bura gəl, şad xəbər var…
