Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun axırıncı kursunda oxuyur. Humay şəhər dəbi ilə tikilmiş təmiz, lakin bir qədər nimdaş boz pencəyinin qoltuq cibindən bir kağız çıxarıb mənə verdi.
Hüseyn yazırdı ki, məktubu təqdim edən oğlan institutu qurtarıb, MTS-ə mühəndis-mexanizator təyin edilmişdir. Daha sonra Hüseyn dönə-dönə xahiş edirdi ki, onun bu dostuna yaxşı hörmət eləyək.
Mən məktubu oxuyub qurtarandan sonra Humay mənə açıq və şən bir nəzər salaraq:
– Kənddə mehmanxana olmadığı üçün bu gecəlik sizi narahat etməyə məcbur oldum, – dedi.
– Bu nə sözdür, gözümüz üstə yeriniz var…
– Ya Hüseyn, ya onun dostu… Elə bil öz evindir, – deyə anam Humayın stəkanını götürərək o biri otağa keçdi.
Biz xeyli müddət ordan-burdan söhbət etdik. Məlum oldu ki, Humay Gəncədə yaşayan qoca bir müəllimin oğludur.
O, ayağa qalxaraq mənim kitab şkafıma yaxınlaşdı.
– Baxmaq olarmı?
– Xahiş edirəm, burada özünüzü öz evinizdəki kimi hiss edəsiniz.
Humay şkafın qapısını açaraq, kitabları nəzərdən keçirirdi. Mən aqronom olsam da, lap uşaqlıqdan bədii ədəbiyyat maraqlısıyam. Tələbə olanda da əlimə düşən pulu kitaba verərdim. Odur ki, indi balaca bir kitabxanam vardır.
Humay, Çexovun külliyyatından bir cild götürüb baxır, mən də onu nəzərdən keçirirdim. Çox arıq olmasına baxmayaraq, yaraşıqlı oğlan idi. Yaşı iyirmi beşdən artıq olmazdı. Orta məktəbi qurtarandan sonra iki il orduda xidmət etdiyi üçün ali məktəbə gec daxil olubmuş. Əlləri və üzü xəstəlikdən yeni qalxmış adamlarda olduğu kimi arıq və solğun idi. Lakin iri şabalıdı gözlərində canlı, qaynar bir ifadə var idi. Bu da onun üzündəki solğunluğa sanki bir həyat və atəş verirdi. O, gözlərini qırpmadan mənə baxdıqda, mən bu arıq, solğun adamda nə isə tükənməz bir qüvvə, həyatla güclü bir bağlılıq hiss edirdim. Elə bil ki, o, bu saat səni heyrətdə qoyan fövqəladə bir iş görəcəkdi. Elə bil ki, sənin bilmədiyin bir çox sirlər ona məlum idi. Gözləri şabalıdı rəngdə olan, yana daranmış qalın və yumşaq saçları, düz və yaraşıqlı burnu, gülümsəyərkən görünən qar kimi ağ dişləri ilə üzündəki solğunluq arasında bir ahəng hiss olunurdu.
O, Stendalın gündəliklərindən ibarət cildini götürüb vərəqləyərək:
– Bunu oxumusunuzmu? – deyə məndən soruşdu.
– Oxumuşam.
– Romanlarına söz yoxdur. Ancaq gündəlikləri xoşuma gəlmir.
– Nə üçün?
– Hər gün ziyafət, hər gün bal, hər gün gözəl qadınları ziyarət… Adam lap təngə gəlir, – deyə o, üz-gözünü turşutdu.
Sonra qətiyyətlə əlavə etdi:
– Bu böyük adamların fikirləri ilə əməlləri arasında çox zaman qəribə bir ziddiyyət görürsən. Bəzi həkimlər kimi, sənə deyirlər şərab içmə, amma özləri küpün dibindən əl çəkmirlər. Jan Jak Russo cəmiyyətin ədalətsizliklərindən danışır. Uşaqları tərbiyə etmək haqqında cildlər dolusu öyüd-nəsihət verir. Amma öz övladlarını, anadan olan kimi, aparıb uşaq evinə verirmiş. Siz buna nə deyirsiniz?
– Bizim üçün onların fikirləri maraqlıdır. Adamlar ölüb gedir, fikirlər, ideyalar isə yaşayır.
– Düzdür. Ancaq irəli sürdüyün ideyanı, birinci növbədə, özünə tətbiq etmək, onun doğru olduğunu öz həyatınla sübut etmək sənin vətəndaşlıq borcundur. Məsələn, biz bilirik ki, həqiqi insan cəmiyyətin xeyrini öz şəxsi nəfsindən həmişə üstün tutmalıdır. Bu, öz-özlüyündə bir ideyadır, elə deyilmi? Lakın bir anlığa təsəvvür edin ki, bizlərdən hər birimiz bu ideyanı təbliğ etdiyimiz halda, gecə-gündüz öz xeyrimiz haqqında düşünsəydik, onda nə olardı?
O, açıq pəncərədən qaranlıq bağçaya baxaraq susdu.
Anam bizim üçün qayğanaq gətirərək:
– Humay, – dedi, – gərək bizi bağışlayasan, vaxtsız oldu.
– Çox yaxşıdır, xala, – deyə Humay təklif gözləmədən gəlib əyləşdi.
Onun özünü bizdə belə sərbəst hiss etməsi mənə olduqca xoş gəlirdi.
Şamdan bir az sonra işıqları söndürüb, mənim otağımdakı çarpayılarda uzandıq.
Humayın gəlişindən duyduğum xoş təəssüratı Bəyim haqqındakı xəyallarım əvəz etdi: “Qoy bir az fikirləşim”. Bu sözlərin hər bir hərfi bir ulduz olub, açıq pəncərədən görünən səmadan mənə baxaraq, qəlbimə ümid və səadət işığı salırdı…
Bu sözlər bahar gecəsinin lal musiqisi kimi mənə fərəhli nəğmələr oxuyurdu.
Bu sözlər mənə, bir neçə saatdan sonra açılacaq bahar səhəri kimi təzə və parlaq bir həyat vəd edirdi.
“Bəyim sözübütöv qızdır. Əgər o, “qoy bir az fikirləşim” dedisə, demək, ümid çoxdur.”
… Səhər çaydan sonra kəndə çıxmağa hazırlaşdığımız vaxt Humayın çamadanını götürdüyünü görərək soruşdum:
– Yoxsa, evimiz xoşunuza gəlmədi?
– Əksinə, – dedi. – Bu gecə özümü lap öz evimizdəki kimi hiss eləmişəm. Ancaq daha sizə əziyyət vermək istəmirəm.
– Nə əziyyəti var, – deyə anam mənim əvəzimə cavab verdi, üç otaqdır, ya sən, ya da Eyvaz…
O tərəddüd edirdi. Mən çamadanı onun əlindən alıb yerə qoydum.
…Hər ikimiz şad halda bağçadan çıxıb, maşın-traktor stansiyasına tərəf yollandıq. Bizim rayonda iki maşın-traktor stansiyası var… Onlardan biri rayonun mərkəzində, digəri isə bizim kənddə yerləşir.
Küçədə Bəyimə rast gəldik. Onun ağ və göyçək üzündə parlayan qara gözləri bir neçə saniyə Humayın üzünə zilləndi.
– Tanış olun, Bəyim, – deyib Humayı ona təqdim etdim.
Bəyim qızararaq onunla əl tutuşdu.
Biz Bəyimdən ayrılıb yolumuza davam etdikdə, Humay məndən soruşdu:
– Bu qız kimdir?
– Bağ briqadiridir. Dəyirmançı Musanın qızıdır.
Humay
