döşəyirdi.
Sandığın yanında qoyulan paltartikən maşının sarı rəngli qapağını qaldırdı. Maşının iynəsi pas atmış, qayışı çürümüşdü. Dörd il yarım əl vuran olmamışdı. Dörd il yarım səsi eşidilməmişdi. Onun sahibisə, kim bilir, haradaydı? Sağdımı? Gedəndən vur-tut bircə kağızı gəlmişdi. Əl boydaca bir məktub. O da Kerçdən. Vəssalam. Ancaq kəndimizin camaatı üçün onun tikdiyi paltarlar hələ də tez-tez gözümə dəyirdi. Cırılıb-süzüləni də olmuşdu, atılanı da… Bir kilo una, bir kasa dənə dəyişilərək uzaq-uzaq kəndlərə gedib çıxanı da vardı. Yamaq üstündən yamaq vurulanı, boxçada, sandıqda əziz yadigar, son nişanə kimi saxlanılanı da…
Nənəm həvəslə maşını silib təmizlədi, sonra neçə ildə bircə dəfə də öz qəribə nəğməsini oxumamış samovarı çölə çıxartdı.
–Ədə, a bala, dərdin mənə, baltanı götür, damdakı o köhnə yeşiyi qır, talaşadan-zaddan qayır. Mən də bu samovarı doldurub od atım. Gülrux da bu iki daşın arasında bilmirəm hara getdi. Evdə olsaydı, mağıl, o da bir işin qulpundan yapışardı.
M Ə N – Gülrux Aydının anası idi. O, gözəl qadındı. Qüdrətlidə ondan yaraşıqlı, gözəgəlimli ikinci bir gəlin tapmaq çətindi. Düz, mütənasib vücudu, uzun qara hörükləri, əsmər üzü, qara gözləri, o gözlərdəki gənclik təravəti, nuru insanın qəlbində qadın gözəlliyinə səmimi bir rəğbət oyadırdı. İslam əsgər gedəndən sonra o, çox da sınıxmamışdı. Gülzar arvad evin dayağı – evin kişisi olduğuna görə, nə gəlini, nə də Aydını xiffət eləməyə qoymamışdı. Bir balaca, əlləri aşağı düşən kimi, qara-çovğuna baxmamışdı. Həftəbazarına getmiş, evdən ayından-oyundan aparmış, una-dənə verib gətirmişdi. Gülzarın əlləşib-vuruşmağına baxmayaraq, ağır illər yenə öz işini görmüş, Gülruxun da, Aydının da üzündə bir pərişanlıq, məyusluq əmələ gəlmişdi.
İslam Gülruxun yadından çıxmırdı. Gecələr bəzən o, İslamı öz yanında sanırdı. Sevinirdi. Ancaq bu, uzun çəkmirdi. Xəyal aləmindən ayrılanda yorğan-döşəkdə özünü tək görür və məyus olurdu. Gecələr hamı yatandan sonra o, balışını azmı göz yaşı ilə islatmışdı? Səssiz-səmirsiz…
O, İslamdan əvvəlinci və sonuncu məktub gələn günü bütün ailə ilə birgə bayram elədi. Məktub kəsiləndə isə… Məktub kəsiləndə isə o, şübhələndi, qara, qorxunc fikirlər gözəgörünməz yollarla qəlbinə axıb doldu, onun yuxusunu ərşə çəkdi. Qəzetlər də, radio da, cəbhədən gələn bəzi məktublar da Kerçdə dəhşətli vuruşlar getdiyini və çoxlu insan tələfatı olduğunu xəbər verirdi.
Anbardar Məlikin məktubu da elə o günlərdə gəldi. Məlikin arvadı Səltənət bir gün Gülruxun qabağını kəsib:
–Ay Gülrux, başına dönüm, kişidən kağız gəlib, onu mənə oxu, sən allah, – dedi.
Gülrux da oxudu. Kaş heç oxumayaydı. O kağız onun qanadlarını qırdı, ümidlə, intizarla çırpınan ürəyinə inamsızlıq toxumu səpdi. Bu, Məlikin məktubundakı bircə cümlənin təsiri ilə yarandı. O yazmışdı: «Burada o qədər adam qırıldı ki, Qara dəniz dönüb qırmızı dəniz oldu, Səlti.
Həmin gecə Gülrux çox pis yatdı. Yuxuda qan gördü. Səhər qayınanasına dedi: «Qan görmüşəm yuxuda!» Gülzar arvad qüssəli-qüssəli yozdu: «Qan qovuşuqdu, bala». Yox, onun qəlbində yaranan ümidsizlik azalmadı. «Bəs niyə məktub gəlmir?! Sağ olsaydı, İslam kağız yazardı». Onun dərya ümidi damcı-damcı axıb harasa getdi. Getdi və ancaq bu zaman o Gülrux, özünü kimsəsiz və bədbəxt hesab elədi. Elə həmin günlərdə də İldırım Gülruxu tora sala bildi. İldırım, qüdrətlilərin kənd sovet sədri, caydaq bir adamdı. O qədər arıqdı ki, deyərdin bəs bu heç nə yeyib-içmir. Burnunu tutsan canı çıxar. Arıq, ətsiz sifətində, seyrək qaşları altda parlayan çuxura düşmüş gözləri, ağzının üstünə qədər uzanan iri burnu və yastı çənəsinin altında udqunan zaman tez-tez aşağı-yuxarı qalxıb-enən yumru hülqumu onu çox qəribə, göstərirdi. Baxanda özünü gülməkdən güclə saxlayırdın.
Amma caydaqlığına baxmayaraq həddən artıq cəld və çevikdi. Onu əsgər aparmamışdılar. Deyirdilər «xarab çıxıb». Bu o demək idi ki, yəni İldırım xəstədi.
Qüdrətlidə axar-baxarlı bir yerdə qəşəng imarət ucaltmışdı. Ailəsi dörd nəfərdən ibarətdi: arvadı Bikə, iki oğlu və özü. Bikə çox qara olduğuna görə kənd arasında ona Ərəb Bikə deyirdilər. Düzdü, yaxşı geyinərdi, boyun-boğazı, qulağı, ağzında dişləri bərq vururdu, ancaq bununla belə kişinin qızı qaraydı da.
İldırım Gülruxu çoxdan gözaltı eləmişdi. Onunla kəlmə kəsmək, atəşin gözlərinə baxmaq, ipək tellərini oxşamaq, – İldırımın indi yeganə arzusu bu idi. «Gülruxu ələ alsam, vijdan haqqı, elə bil faşist Almaniyasını qabağımda diz çökdürmüşəm» deyə düşünür, gecə-gündüz yollar, tədbirlər arayıb axtarırdı. Gülruxun, bu sadəlövh, bütün insanları İslam kimi təmiz qəlbli hesab eləyən bu qadının eşqinə düşəndən bəri o öz arvadı ilə yola getmir, hiss eləmədən yavaş-yavaş evdən soyuyurdu. Təkcə körpə uşaqlarını görəndə ata olduğunu, ailə başçısı olduğunu xatırlayırdı.
İldırım tez-tez atlanır, briqadalara çıxırdı; Gülruxu görmək üçün… Tez-tez kolxozçuları yığıb iclas eləyirdi, Gülruxa baxmaq üçün… Axşamlar camaat çöldən, kolxoz işindən qayıdıb gəldikdən sonra qapıları bir-bir döyüb evləri gəzirdi, Gülruxgilə gəlmək üçün…
O, çox usta tərpənirdi, məqsədini heç kəs, hətta uzun müddət Gülruxun özü də bilmədi. Səbəbi bu idi ki, o, bir xeyirxahlıq pərdəsinə bürünmüşdü, imkanı olduğu qədər hamıya yaxşılıq eləyirdi. Kənddə ondan narazı olan çox az adam tapardın.
…Bir dəfə o, payızın dodaq çatladan şaxtasında; çöldə pambıq yığan Gülruxa yanaşdı. Yığdığı çəngə pambığı gülə-gülə gəlinin önlüyünə qoyanda onun ətli buduna toxundu, ürəyi nanə yarpağı kimi titrədi. Bundan əvəzsiz nəşə alan İldırım ovcunu yenə doldurub əsə-əsə Gülruxa yaxın gəldi. Gəlin əlini açdısa da o, əvvəlki kimi pambığı önlüyə təpdi, əlinin arxasını yenə onun buduna toxundurdu… Özünə elə görkəm verdi ki, bu, guya təsadüfən oldu…
Sonra o, Gülruxun çaqqanaqların didib dağıtdığı barmaqlarına, çör-çöpün cırıb qanatdığı dolu ayaqlarına baxıb dedi:
– Sənə çöldə işləmək yaraşmır heç, vijdan haqqı. Neyniyəsən. Zəmanənin boynu sınsın… Gülrux əllərini önlükdə qurdalaya-qurdalaya:
– Camaat necə, mən də elə, ay İldırım qağa… – dedi.
– Yox, vijdan haqqı, sənə yaraşmır… Mən səni belə görəndə gecələr yuxum ərşə çəkilir. İlan vuran yatır mən yox… Neyniyim. Ürəyimnən bacarmıram. Dünyada ürəyiyumşaq olmaqdan da pis şey yoxdu, vijdan haqqı.
– Ömrün
