illik yubileyi dövlət tərəfindən qeyd edilir. Vəfatından sonra, 2005-ci ildə 70 illik yubileyi Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət nazirliyi tərəfindən Respublika sarayında təntənəli surətdə qeyd olunur. Həmin il “Lider” televiziya kanalı Hacı Mailin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş “Hacı Mail nağılı” filmini çəkir (Rejissor Ələkbər Muradov, ssenari müəllifi Zahir Adiloğlu). Tanınmış jurnalist Zahir Adiloğlu Hacı Mailin xatirəsinə həsr olunmuş “Sonsuz ömrə nöqtə qoyulmaz” adlı kitab çap etdirir. 2006-cı ildə isə “Divan”ı və “Qoşmalar” kitabı nəşr olunur.
Həmçinin Sona Xəyalın 1995-ci ildə çap olunmuş “Mailin ünvanı vətəndir” bədii-publisistik məqalələrdən ibarət kitabını, 2000-ci ildə Ənvər Nəzərlinin eyni adla çap etdirdiyi, sənət dostları tərəfindən Hacı Mailə həsr olunmuş şeirlər toplusunu, 2009-cu ildə muğamşünas-jurnalist Vaqif Əliyevin Hacı Mailin muğam görüşlərinə həsr olunmuş “Muğam aşiqi” kitabını və haqqında yazılmış saysız-hesabsız məqalələri göstərmək olar.
1999-cu ilin əvvəllərində xərçəng xəstəliyinə mübtəla olan Hacı Mail əməliyyat olunmaq üçün İran İslam Respublikasının paytaxtı Tehran şəhərinə yola düşür. Uzun müddət Tehranda müalicə alır. Lakin təəssüflər olsun ki, bütün bu müalicələr və cərrahi müdaxilə heç bir müsbət nəticə vermir. Hacı Mail 1999-cu ilin avqust ayının 22-də Nardarandakı evində vəfat edir və böyük bir izdihamla Nardaran məzarlığında dəfn edilir.
… Hacı Mail ölümünə saatlar qalmış gənc yaşlarında qələmə aldığı – “Arif olanın sevgili cananı Vətəndir” rədifli qəzəlinə cavab olaraq yazır:
“Ey əhli-Vətən, siz mənim ünvanımı bildiz,
Bundan sora bu sevgili ünvan sizin olsun.
Keyfiyyətin axırda bilərsiz bu cəhanın,
Zövqü yox olan mülki-Süleyman sizin olsun.
Yarın qəmi-hicranına çox dözmüşəm, indi
Mən getdim, həmən möhnəti-hicran sizin olsun!…”
Arif olanın sevgili cananı Vətəndir,
Həm namusu, həm qeyrəti, vicdanı Vətəndir.
Hər kəs vətəni sevməsə, insan deyil əsla,
İnsan olanın cismidə həm canı Vətəndir.
Min dərdə düçar olsa da övladi-vətən gər,
Hər çarəsini qılmağa Loğmanı Vətəndir.
Yarın qəmi-hicranına dözməkdə nə vardır,
Ən müşkül olan dəhrdə, hicrani-Vətəndir.
Ölsəm Vətən uğrunda buna fəxr edərəm mən,
Könlüm, nə zaman istəsə, qurbani-Vətəndir.
Hər kəs soruşa gər mənim ünvanımı sizdən,
Ol şəxsə deyin: – Mailin ünvanı vətəndir.
QƏZƏLLƏR
«Könlüm açılır harda, könül, bir qəm olanda…»
Könlüm açılır harda, könül, bir qəm olanda,
İlla ki, o qəm könlüm ilə bahəm olanda.
Gər ağlamaya aşiq özü, dərdi bilinməz,
Gözdə qəmi-aşiq oxunar, göz nəm olanda.
Çox şükr, məni Tanrı əzəl xəlq eləyibdi,
Mən sinli idim, gördüyünüz aləm olanda.
Nə qumru səsi dəymiş idi guşi-cahanə,
Nə bülbülün əfğanı, mənim naləm olanda.
Dünyayə günəş nurunu saçmazdı o vaxtlar,
Həq nuri ilə dəhrdə bir kölgəm olanda.
Dünyadə seçib, axırı aşiqliyi tutdum,
Hər iş keçilir gər tutanı sərsəm olanda.
Mail, sənə bu əhli-cahan vermədi qiymət,
Onda biləcək qədrivi el, sən kəm olanda.
«Dünya dəyişir yar ilə mən həmdəm olanda…»
Dünya dəyişir yar ilə mən həmdəm olanda,
Həm də açıram qəlbim ona bahəm olanda.
Göz yaşı tökür gül üzünə qəlbimi açcaq,
Ruyi görünür, güldə necə şəbnəm olanda.
Öpmək dilədim xalını bir gün, məni qovdu,
Ərz etdi, gələrsən bura əqlin cəm olanda.
Adəm babanı qovmadılar baği-behiştdən?
Səhv etmə, keçilməz, nə olar Adəm olanda.
Xoş gündə bizim yadımıza Tanrı da düşmür,
Amma çağırıb yalvarırıq iş nəm olanda.
Tanrı verəcək ruzimizi məncə o gündən,
Bismillah ilə süfrəmizə əlhəm olanda.
Şairliyi şadlıqda, könül, tapmayıram mən,
İlhamı gəlir Mailin hər gün qəm olanda.
«Dərdü qəm çəkməyə aşiq gərək amadə ola…»
Dərdü qəm çəkməyə aşiq gərək amadə ola,
İstəməz aşiq olan, qüssədən azadə ola.
Mən qəmi-yar ilə dünyayə bu gün sultanəm,
Könlümün var qərəzi, yar üçün üftadə ola.
Mahrulər hamı səndən gərək alsın ibrət,
İstəyirlərsə sənintək hamısı sadə ola.
İstəyir Xızr əgər abi-həyati tapsın,
Ləblərin ondan ötür onda gərək badə ola.
Sənə bənzər gözəli dəhridə tapmaq müşkül,
Nə ki, insan, gözəlim, gərçi pərizadə ola.
Görməyənlər səni fəxr eyləməsin aləmdə,
Məncə onlar buna layiqdü ki, rö’yadə ola.
Yaşadır daima, Mail, səni bu şe’rlərin,
Kaş yarın kimi şe’rin də dəxi sadə ola.
«Hərdən məni yar badi-səbadən xəbər alsa…»
Hərdən məni yar badi-səbadən xəbər alsa,
Qorxmam sora gər üstümü yüz min xətər alsa.
Cananıma can vermək üçün uf demərəm mən,
Axşam verəcəkdir, onu gərçi səhər alsa.
Bir
