İnsan olmağı unutma!
Bu hekayələrin hamısı mənimdir.
Çoxunun qəhrəmanı mən olmasam belə…
Nə fərqi var ki?
Mən qəhrəmanlarımın iztirab və sevinclərini, məhzunluqlarını və fərəhini, bütün dramalarını iliklərimə qədər yaşamışam.
Yazıçılıq hər şeydən qabaq daxili dünya məsələsidir.
Mənim üçün ədəbiyyat hər şeydən çox dinə bənzəyir.
Bir zamanlar insanlar issız səhralara, tənha mağaralara gedib özlərini axtarardılar.
İndi o insanlar yoxdurmu?
Əlbəttə, var, sadəcə bütün o dinlər, bütün o müqəddəs təlimlər və yaşantılar ədəbiyyata çevrilib.
Ədəbiyyat XXI əsrin dinidir.
Və yaşadığımız, yaşatdığımız, gördüyümüz, damarlarımızda axan qan kimi hiss etdiyimiz bütün bu hekayələr hər nə qədər fərqli məkan və zamanlarda cərəyan etsə də onların bizə pıçıldadığı bircə cümlə var: “İnsan olmağı unutma”.
Necə deyirdi şair, bəzi insanlar çiçəklərin adın əzbər bilir, mən ayrılıqların…
Elə insan var gözləri çox iti görür, eləsi var çox yaxşı qoxu alır.
Yazıçılar isə əzabları, arzu, ümid və ehtirasları hamıdan yaxşı seçə bilirlər.
Və bütün bu çalpaşıq hisslər, ziddiyyətli duyğular, hamısı gəlib yazıçının daxili dünyasında, yaddaşının qara qutusunda yazıya çevrilir və bütün bu yazılar da küll haqda bir məqsədə, bir mərama xidmət edir: “İnsan olmağı unutma”!
Adam və ağac
Əkrəm Əylisliyə
Çayxanada tək oturanlar həmişə diqqət çəkir. Amma bu təklik hər gün axşam saat 8-dən 9-a qədər davam edən rituala çevrilibsə, müştərilər o tək adamı çayxananın samovarı, televizoru kimi görürlər. Onun hekayəsi kimsəni maraqlandırmır. Elə tək adamın da ünsiyyət üçün ürəyi atmır. Heç ofisiantla da kəlmə kəsmir. O, çayxananın çəpərli həyətinə girib şam ağacının altında oturan kimi ofisiant çayını baunti ilə aparıb onun qabağına qoyur. Çayxanada baunti ilə çay içən yeganə müştəri odur. Çayı dərhal stəkana tökmür, bir az da dəmlənməyini gözləyir. Arada çaynikin qapağını açıb baxır da. Stəkanını doldurub qəndi isladır, ağzına atıb qaynar çaydan iri bir qurtum alır. İkinci stəkanda bauntini açır. Üçüncü stəkanı yavan içir. Dördüncü stəkanı isə soyudur, soyudur və yarısı yeyilmiş baunti ilə bir yerdə eləcə qoyub gedir.
Çayxanaya təzə işə düzəlmiş ofisiantın diqqətini hamıdan çox bu tək adam cəlb edir. O bu barədə sevgilisinə də yazıb. Hər gün tək adamın təkadamlıq ritualına tamaşa edən təzə ofisiant onun haqqında kimdən soruşdusa hamısı əlini yellədi. Bu əlyelləmədə məlumatsızlıqdan ziyadə vecsizlik vardı: “Neynirəm e onu?”. Tək adam hamının gözü qarşısında elə unudulub ki, kimsə onu necə unutduğunu belə xatırlamır. Adiləşib tək adam. Onun adını da bilən yoxdur. Qonşuları belə onun bura köçdüyündən xəbərsizdir. Bir gecə ofisiant çayxananın çöl qapısını bağlayıb getmək istəyəndə (bu işi həmişə təzə gələn işçilərə tapşırırdılar) qarşısına tək adam çıxmasaydı, yəqin bir müddət sonra o da bu nəticəsiz axtarışlardan yorulacaqdı.
– Deyəsən, bağlayırsınız…
– Eybi yox, buyurun.
– Yox, əziyyət verərəm.
– Yox, yox, o nə deməkdir, buyurun.
Ofisiant kiliddən çıxartmağa macal tapmadığı açarı arxaya çevirib qapını açdı. İşıqları yandırıb samovarı qoşdu. Şkafdan bauntini götürüb boşqaba qoymaq istəyəndə tək adam: “Şokaladı gətir bura, iki dənə də stəkan, çay lazım deyil”, – dedi və qoltuğundan bir şüşə çıxartdı. Ofisiant da adamın tapşırdığı şeyləri götürüb gəlib onun qarşısında, tək adamın həmişəki yerində – şam ağacının altında oturdu. Oturan kimi ofisiantlıqdan müştəriyə, bəlkə də tək adamın həmdəminə, ya da daha yumşaq təyin işlətsək, masa yoldaşına çevrildi. Biz indi onu gənc deyə adlandıracağıq.
Gənc tək adamın armudu stəkana süzdüyü rəngli içkinin viski olduğunu bilsə də,indiyədək dadına baxmamışdı. Stəkanları toqquşdurub içdilər. Sükut çilikləndi.
“Biz heç tanış da olmadıq”, – bunu gənc dedi.
Tək adam isə (artıq tək deyildi, gəlin ona da eləcə“adam” deyək) dalıb getmişdi gənci indi daha çox maraqlandıran xatirələrin arxasınca. Sualı eşitmədi heç. Bu gedişat gəncin ürəyincə deyildi. Darıxmağa başladı, gedib televizoru açdı, musiqi kanalında saxlayıb gəlib yenə oturdu. Həzin musiqi səsi eşidildi. Musiqi viskiyə qoşulub həm gənci, həm də adamı yavaş-yavaş əridirdi, bir-birilərinə məhrəmləşdirirdi. Adam gəncin üzünə, az qala, məhəbbətlə baxıb ondan adını soruşdu, sonra da öz adını dedi. Söhbətin axara düşməsi gənci ümidləndirirdi. Həvəslə soruşdu:
– Bu axşam yox idiniz…
– Özümü öldürməyə getmişdim.
Adi suala verilən belə dəhşətli cavab gənci çətinə saldı. Armudu stəkanı başına çəkməkdən başqa bir şey fikirləşə bilmədi. Adam ona baxıb gülümsəyirdi və bu təbəssüm o sözlərin soyuqluğu ilə heç cür uyuşmurdu. Bu gülümsəmə tamamilə başqa, bəxtəvər dünyadan xəbər verirdi. Həmin bəxtəvər dünyada insanlar özünü öldürməyi ağıllarına da gətirməzdilər. Gənc yüz dəfə özünü inandırmaq istədi ki, özünü öldürmək-zad, bunlar hamısı zarafatdır, xoşluq üçün deyilən sözlərdir. Əlbəttə, elə bir dünyada yaşayırıq ki, adamlar belə zarafatlar edirlər, etmələri bir qırağa, üstəlik, özlərinin bu zarafatlarına şaqqanaq çəkib gülürlər də. Amma adam zarafat-zad eləmirdi. O, həqiqətən də, Kür çayının üstündə salınmış körpüdən gəlirdi. Orda olduğu bir saat ərzində lilli sulara baxıb siqareti çoxdan tərgitsə də, bir qutu siqaret çəkmiş, sonra da birbaşa çayxanaya qayıtmışdı.
Gənc handan-hana özünə gəlib ondan cavabının zarafat olub-olmadığını soruşdu. “Yox, nə zarafat?!”, – dedi könülsüzcə adam. İntiharından kim həvəslə danışar ki zatən. Təbii ki, qarşınızdakı pulunu ödədiyiniz psixoloq deyilsə…
“O gün səni gördüm bizim binada. Həyətdə durdun, telefonla danışdın, sonra da birinci bloka girdin. Eləmə belə… Başa düşürəm, cavansan. Amma eləmə.”
Bunu adam müdriklik qatılmış ərkyanalıqla elə tonda dedi ki, gəncin səhərdən bu yana, azı, on nəfərə danışdığı fahişə macərasını gözündən saldı.
Sükut çökdü. İkisi də utanırdı sanki. Biri dünən elədiyindən, o biri isə açıb-ağartmaqdan. Adam sanki günahını yumaq üçün gəncin stəkanını doldurdu, əlini çiyninə vurub “İçək” dedi. Boş stəkanı yerə qoyan kimi adam ayağa durub gəzişməyə başladı. Sanki hansısa məsələ ilə bağlı mühüm qərar verməyə tərəddüd edirdi. Gənc də ona baxır, nə deyəcəyini gözləyirdi. Adam şam ağacını qucaqlayıb öpdü, oğlanın heyrət dolu baxışları altında hönkürdü. Sonra gəlib yerinə oturdu:
– Mən onu çox
