yordamida kemani o‘rtaroqqa olishdi. Daryo manzarasi go‘zal edi. Parijda ko‘prikdan o‘tish hamma vaqt kishiga zavq bag‘ishlaydi.
Semafor ixtirochisining yo‘lni tartibga solib turgan holati tasvirlangan haykalini aylanib o‘tgan taksi Raspay xiyoboniga burilganda, men yo‘lning qolgan qismini ko‘rmaslik maqsadida suyanchiqqa yastanib oldim. Raspay xiyoboni bo‘ylab yurish odatda, zerikarli bo‘ladi. Parij – Lion yo‘nalishidagi Fontenblo bilan Montero oralig‘ida shunaqangi joylar borki, undan o‘tib olmagunimcha nihoyatda zerikib, charchab ketaman. Aftidan, yo‘ldagi bunaqa befayz joylar allaqanday o‘zgarishlar oqibatida yuzaga kelsa kerak. Parijda ham Rastay xiyobonidan ko‘ra xunuk ko‘chalar bor. Bunaqa ko‘chadan piyoda yursam, mutlaqo xotirjam ketaveraman. Ammo taksida o‘tishga hecham toqat qilolmayman. Balki bu haqda allaqaysi kitobda o‘qigandirman. Parijdagi hamma narsa Robert Konga mana shunaqa ta’sir qiladi. Qiziq, Konning Parijni bunchalik yomon ko‘rishi nimadan bo‘ldiykin? Menkendan yuqdimikin? Menken Parijni yomon ko‘rsa kerak-da. Menken kabi Parijni sevib-sevmaydigan yoshlar bu olamda juda ko‘p.
Taksi «Rotonda» kafesining ro‘parasida to‘xtadi. Sena daryosining o‘ng qirg‘og‘ida taksiga o‘tirib, Monparnasdagi qaysi kafega olib borib qo‘yishni aytsangiz, u baribir sizni «Rotonda»ga boshlab keladi. O‘n yildan keyin uning o‘rnini «Gumbaz» kafesi egallasa kerak. Lekin menga shundog‘am yaqin. «Rotonda»ning kimsasiz stollari yonidan yurib «Selekt» kafesiga o‘tdim. Ichkarida, peshtaxta oldida bir necha kishi o‘tiribdi, tashqarida esa Xarvi Stoun yolg‘iz o‘zi tamaddi qilyapti. Stol ustida bir uyum likopcha. Stounning soqol-mo‘ylovi olinmagan.
– O‘tiring, – dedi u, – sizni kutayotgandim.
– Nima gap o‘zi?
– Hech qanday gap yo‘q. Shunchaki, sizni kutib o‘tirgandim.
– Poygada bo‘ldingizmi?
– Yo‘q. Yakshanba kunidan beri borganim yo‘q.
– Amerikadan qanday xabarlar bor?
– Hech nima. Mutlaqo xabar yo‘q.
– O‘zi nima gap?
– Bilmadim. Ular bilan aloqani uzdim. Ular bilan butunlay aloqani uzdim. – U oldinga egilib ko‘zlarimga tikildi. – Sizga bir gap aytaymi, Jeyk?
– Nimani?
– Besh kundan beri ichimga tuz kirmadi.
Miyamda darrov hisoblab chiqdim. Bundan uch kun oldin «Nyu-York mayxonasi»da Xarvi poker o‘ynab mendan ikki yuz frank yutib olgandi.
– O‘zi nima gap?
– Pulim yo‘q. Pul kelmadi. – U jimib qoldi. – Bilasizmi, Jeyk, juda g‘alati bo‘larkan. Pulsiz qolganimda yolg‘izlikni yoqtiraman. Xonamdan chiqqim kelmaydi. Xuddi mushukka o‘xshab.
Cho‘ntagimni kavladim.
– Yuz frank yetadimi, Xarvi?
– Ha.
– Qani, turing. Tushlik qilgani boramiz.
– Ulguramiz. Men bilan ichishing.
– Ovqatlansangiz yaxshi bo‘lardi.
– Yo‘q. Bunaqa paytda ovqat yesam-yemasam menga baribir.
Bir stakandan vino ichdik. Xarvi likopni o‘zinikiga qo‘shib qo‘ydi.
– Mankenni taniysizmi, Xarvi?
– Ha. Nimaydi?
– U qanaqa odam?
– Yomon odammas. Juda qiziq voqealarni ko‘p gapiradi. Yaqinda u bilan tushlik qilib o‘tirib Goffenxeymer haqida gaplashib qoldik. «Hamma illat shundaki, u o‘zini xudojo‘y qilib ko‘rsatmoqchi bo‘lyapti», dedi Menken. Chakki emas-a.
– Rost, chakki emas.
– Sirasini aytganda, u endi adoyi tamom bo‘ldi, – davom etdi Xarvi. – U o‘zi biladigan hamma narsa haqida yozib bo‘ldi, endi esa bilmaganlarini yozishga kirishyapti.
– U chindanam durust yozuvchi bo‘lsa kerak, – dedim men. – Lekin uning kitoblarini o‘qiyolmayman.
– Hozir hech kim o‘qiyotgani ham yo‘q. Balki bir paytlari Aleksandr Gamilton institutining asarlarini mutolaa qilganlar o‘qigan bo‘lsa ajab emas.
– Nima qipti, – dedim men, – buyam yomon emas.
– Albatta-da, – ma’qulladi Xarvi.
O‘z xayollarimizga berilib ketib, bir qancha vaqt indamay o‘tirdik.
– Yana bir stakandan ichamizmi?
– Mayli, – dedi Xarvi.
– Ana, Kon ham kelyapti, – dedim men.
Robert Kon ko‘chani kesib o‘tmoqda edi.
– Tentak, – deb qo‘ydi Xarvi.
Kon stolimiz yoniga keldi.
– Salom, do‘stlar, – dedi u.
– Salom, Robert, – dedi Xarvi. – Hozirgina Jeykka sizni tentak, devdim.
– Bu bilan nima demoqchisiz?
– Darrov ayting. O‘ylamasdan. Agar ko‘nglingiz istaganini bajara olsangiz, nima qilgan bo‘lardingiz?
Kon o‘ylab qoldi.
– O‘ylab o‘tirmang! Darrov ayting.
– Bilmadim, – dedi Kon. – O‘zi buning nima keragi bor?
– Shunchaki bir gap-da, nima qilgan bo‘lardingiz? Miyangizga kelgan birinchi fikrni ayting, har qanday ahmoqona bo‘lsa ham aytavering.
– Bilmadim, – dedi Kon. – Endilikda, mashqini olib bo‘lganimdan keyin, balki hammasidan ko‘ra futbol o‘ynagan bo‘lardim.
– Men yanglishibman, – dedi Xarvi. – Bu tentaklik emas, shunchaki rivojlanishdan to‘xtab qolish holati.
– Tilingiz juda biyron-da, Xarvi, – dedi Kon. – Axiyri bir kuni kelib kimdir basharangizga shapaloq tortib yubormasa, deb qo‘rqaman.
Xarvi Stoun kulib qo‘ydi.
– Shunaqa, deb o‘ylaysizmi? Hech kim tarsaki tushirmaydi, xavotir bo‘lmang. Chunki bundaylarga men tupuraman. Men bokschi emasman.
– Tupurolmay qolgan bo‘lardingiz.
– Yo‘q, tupurardim. Asosiy xatoingiz ham ana shunda. Sizning mulohazalaringiz nojo‘ya.
– Men haqimda gapirishni bas qiling.
– Marhamat, – dedi Xarvi. – Sizga ham tupurdim. Siz men uchun hech kim emassiz.
– Bas qiling, Xarvi, – dedim men. – Yaxshisi, yana portveyn iching.
– Yo‘q,
