xolos. Boboni ancha joygacha kuzatib, horib-charchab ort ga qaytamiz. Bunday odatga ko‘nikib ketgandik. Nima bo‘ldi-yu, Sattor bobo birdan ko‘rinmay qoldi. Ko‘zlarimiz uning yo‘liga qarab charchadi, toldi. Ammo bobomizdan darak bo‘lmadi. Hech kimni o‘ynagisi kelmas, negadir xomush tortib qolgan edik o‘shanda.
SATTOR BOBONING HIKOYASI
Dam olish kunlarining birida kattalar bosh bo‘lib, mahallamiz hovuzini hashar yo‘li bilan kovlashni boshlab yubordilar. Onam qatlama pishirib dasturxonga o‘radi-da, hasharchilarga berib kelishimni tayinladi. U yerda ish bir maromda borar, mehnatga yaroqsiz uch-to‘rt qariya supaga solingan ko‘rpachalarda suhbatlashib o‘tirardi. Davrada Sattor bobo ham bor. Dasturxonni berib, izimga qaytayotgandim u:
– Kel, o‘g‘lim, o‘tir, qani mana buni darrov yeb olgin-chi, – dedi qo‘limga issiqqina somsani tutqazib.
– Xo‘p bo‘ladi.
O‘tirib ularning suhbatiga quloq tutdim. Sattor bobo urush haqida hikoya qilmoqda edi.
– Xullasi kalom, urush rosa quturgan bir payt. Hamma quduqlar zaharlangan. Ichimlik suvi anqoning urug‘iga aylangan. Ochlikdan ham ko‘ra suvsizlikka chidash qiyinligini o‘shanda bilganman. Faqat o‘n chaqirimlar naridagi ovloq bir joyda zaharlanmagan quduq qolgan. O‘sha quduqdan nemislar ham, sovet soldatlari ham suv ichardik. Har ikki kunda bir marta ikkita soldat navbati bilan borib, quduqdan suv keltiramiz. Bu juda xavfli edi. Chunki minaga yo‘liqib o‘lib ketish ham hech gap emasdi-da. Navbatimiz kelib, Morozov degan o‘ris sherigim bilan idishlarni olib yo‘lga chiqdik.
Bir amallab yetib borgach, tepalikdan quduqni kuzata boshladik. Ikki nafar nemis soldati betonlarga suvlarni olib qo‘yib, yonboshlashib maishat qilishardi. Ularning qurollari bir chetda turar, o‘zlari g‘irt mast edilar.
Nemischalab «qo‘lingni ko‘tar!» – deya baqirib ularga qurol o‘qtaldik. Buni kutmagan nemis soldatlari dovdirab qoldi va ikkisi ham darrov qo‘lini ko‘tardi. Bir payt yoshi kattaroq nemis chala-chulpa ruschalab:
– Ti хorosho, ya хorosho, Gitler ploхo…
– Ti хorosho, ya хorosho, Gitler ploхo, – deya yig‘lay boshladi. Yerda sochilib yotgan oilasi, bolalarining rasmlariga ko‘zlarini javdiratib imo qilar:
– Deti xorosho, ti xorosho, Gitler ploxo.
– Ti xorosho, ya xorosho, Gitler ploxo, – deganicha tinmay yalinar, yuz-ko‘zlari bilan imo-ishoralar qilib, bizni ham ichishga undardi. Bechora nemisning yalinishlariga odamzod tugul, tosh ham erib ketardi. Bir zumda qishlog‘im, ota-onam, jiyanchalarim ko‘z oldimga keldi. Sherigimga qaradim. Uning horg‘in nigohlari, ertaga jangda o‘lib ketamizmi… Kel, insonligimizcha qolaylik, – deganday tuyuldi. Nima bo‘lsa bo‘lar, Morozov ikkimizning ham ko‘nglimiz yumshab, qurollarni bir chetga qo‘yib, ularga sherik bo‘ldik. Nemis soldatlarida anchagina spirt bor ekan.
To‘ygunimizcha ular bilan birga xursandchilik qildik. Oyoqlarimiz chalishib, og‘zimizda kuylar chalib, to‘rtalamiz rosa raqsga tushdik va quchoqlashib xayrlashdik. Yarim tunda suvlarini olib nemislar o‘z tomonlariga, biz o‘z yo‘limizga qarab ravona bo‘ldik.
MOL BOZORIDAGI HANGOMA
«Abdullajonning dadasi tog‘dan boychechak olib kelibdi!»
Mahallamiz bolalari orasida tarqalgan bu xushxabarni eshitib, bir to‘da bolalar o‘sha tomonga qarab chopdik. Bu gapga ishonsa bo‘ladi, chunki Abdullajonning dadasi Homidjon aka uzoq tog‘ yonbag‘rida joylashgan qandaydir gaz qazib olish korxonasida ishlar va har yil bahorda, biz, bolalarga boychechak olib kelardi.
Hovliga katta-kichik bolalar yig‘ilgan, qiy-chuv to‘polon avjida. Abdullajon qo‘li-qo‘liga tegmay, hammaga boychechak ulashadi. Bu ishidan o‘zining ham mamnunligi yuz-ko‘zlaridan shundoq bilinib turardi. Bolalar chug‘urlashib Abdullajonga xushomad qilishar, ba’zilari allaqachonlardagi yaxshiliklarini eslatib, do‘q ham urishar edi. Kimdir shunday tiqilinchda boychechak olganidan og‘zi qulog‘ida bo‘lsa, yana kimdir sherigi bilan kelisholmay, talashib-tortishardi.
– Shoshmanglar, hammangizga yetadi! Abla! Abla! – deyavermay, Abdullajon desalaringiz tilingizga uchuq chiqadimi!? – dedi bir chetda to‘polonni kuzatib turgan Abdullajonning onasi Surma xola achchiqlanib.
Besh-o‘ntamiz yig‘ilib o‘sha kuniyoq boychechak aytishni boshlab yubordik. Bu ishimiz kundan kun qizib, bizlarga cheksiz shodlik, quvonch baxsh etardi.
Bahorni sog‘ingan qishloq qariyalari boychechakni yuz-ko‘zlariga surtib, ko‘klamga yetkazganiga shukronalar aytishar, biz bolalarni patir-u somsa, qand-qurs, turshag-u mayizlar bilan siylashardi. Apil-tapil ovqatimni yeb, shom qorong‘isida ko‘chani mo‘ljalga olib turgandim, dadamning so‘zlari xayolimni bo‘ldi.
– Ha, qayerga shoshilyapsan?
– Ko‘chaga… bolalar bilan boychechak aytamiz.
– Darsingni qildingmi?
– Darsimni keyin qilaman. Keling endi… O‘rtoqlarim kutishyapti.
– Hech qayerga bormaysan! Uy vazifalarini bajargin-da, vaqtliroq uxla. Ertaga azonda ikkalamiz mol bozoriga boramiz.
– Nega?
– Qo‘chqoringni bozorga olib chiqamiz.
– Iye, qo‘chqorni sotamizmi?
– Ha sotamiz. Puliga usta ishlatamiz, uyimizni pol qilamiz. Yana… Senga yangi papka olib beraman.
– Ur-r-e-e!
Quvonganimdan chapak chalib yubordim.
– Men seni o‘qitib, katta odam qilmoqchi bo‘lib yuribman-u… Sen bo‘lsang… Hozir «ilik uzildi» payti o‘g‘lim, kimda bor, kimda yo‘q… Darsingni qil.
Dadam qadoq qo‘llari bilan boshimni siladi. Bu mehnatkash qo‘llarning har bir chizig‘i men uchun tanish va qadrdon. Beixtiyor erib ketdim.
– Xo‘p bo‘ladi, dadajon!
Onam tikib bergan xalta «papka» jonga tekkan, uni ko‘tarishga uyalib maktabga kitoblarimni qo‘ltig‘imga qisib borayotgandim-da. Uyimizni pol qilish shartmikan. Qishlog‘imizda ayrim o‘ziga to‘q xonadonlarni hisobga olmaganda, hammaning uyi pol qilinmagan, topgan sholi poxol, topmagan har xil xazonlarni yoyib, ustidan sholcha yoki namat (kigiz) to‘shab, binoyiday yashab yurishibdi-ku.
Ayniqsa, biz bolalar sholcha ustida yugurib, do‘mbaloq oshib, poxol changini shiftga ko‘taramiz. Ba’zan bu sho‘xligimiz yengilgina jazolanish bilan yakun topadi. Endi bizni shunday qiziqarli o‘yindan ham mahrum qilishar ekan-da.
Tong qorong‘isida turib, qo‘chqorni yetaklab otam bilan birga bozorga qarab yo‘lga tushdik. Uydan chiqib ketayotganimizda onajonim arining inini tutatib, qo‘chqorning atrofida aylantirdilar. Shunday qilinsa, xaridorlar ariday yopisharmish… Yana menga qarab: sen mahkamroq bo‘l, – deganday mushtlarini havoda silkib qo‘ydilar. Chunki dadamning mol bozoriga uncha xushi yo‘q, savdolashishni ham deyarli bilmas, har safar molni arzon sotib qo‘yib, onamning noroziligiga sababchi bo‘lardi.
Bozorga kirishimiz bilan, bir odam bizga kanaday yopishib oldi.
Uning soqollari o‘sgan, yuzlari to‘la ajin, chaqchaygan ko‘zlari esa tinmay o‘ynab turardi.
