Ha, bu dovondan bir o‘tgan edim, lekin bu yo‘l tog‘ning sharqiy yonbag‘ridan hind cho‘ponlari poda haydab o‘tadigan yolg‘izoyoq so‘qmoq yo‘l bo‘lgani uchun indamagan edim.
‒ Hechqisi yo‘q, do‘stim, – dedi Glenarvan, – yilqi, ho‘kiz va qo‘y podalari o‘ta olgan joydan biz ham o‘tamiz. Rostki u yo‘l bizni o‘ttiz yettinchi paralleldan olib yuradimi, o‘sha yo‘ldan bormog‘imiz kerak.
Darhol yo‘lga chiqish uchun signal berildi, otryad katta-katta ohak toshlar orasidan yurib, Las-Laxas vodiysiga kirib ketdi. Yo‘l sezilar-sezilmas ko‘tarila borardi. Ertalab soat o‘n birlarda kichikroq bir ko‘lni aylanib o‘tishga to‘g‘ri keldi. Bu tabiiy suv ombori go‘yo bir-biriga hamma qo‘shni daryochalarning va’dalashib uchrashadigan joyi edi: ular shildirab oqib kelib, musaffo ko‘l suvida jimgina qovushar edilar. Shu ko‘lning yuqorisidan toqqa qarab lyanoslar, ya’ni hindular mol boqadigan boshoqli o‘simliklar to‘la keng adirlar boshlanar edi. Ko‘p o‘tmay, otryad janub va shimolga cho‘zilib ketgan botqoqlikka duch keldi. U yerdan faqat xachirlarning instinkti soyasidagina eson-omon o‘tib ketdilar. Soat birga borib, Ballenare qal’asi ko‘rindi, baland qoya ustida qad ko‘targan bu qal’aning yarim xaroba devorlari cho‘qqiga kiygizilgan tojga o‘xshab turardi. Otryad qoya yonidan o‘tib ketdi. Yo‘l tik tosh yo‘lga aylana bordi; xachirlar oyog‘i ostidan ko‘chgan tosh suron ko‘tarib, pastga otilar edi. Soat uchlarda 1770-yil qo‘zg‘oloni vaqtida vayron qilingan boshqa bir qal’aning xushmanzara xarobalari ko‘rindi.
Shu yerdan boshlab yo‘l qiyingina emas, hatto xavfli bo‘lib qoldi. U tobora tikkalashib, jarliklar chuqurlashib, ular yoqasidan o‘tgan so‘qmoq tobora torayib bordi. Xachirlar boshini egib, yo‘lini hidlab-hidlab, ehtiyot bilan ilgarilab borar edilar. Oldinma-ketin tizilib borishar edi. Ba’zida oldinda ketayotgan madrila tik muyulishda birdan ko‘zdan g‘oyib bo‘lardi, bunday paytda kichkina karvon uning uzoqdan eshitayotgan qo‘ng‘iroq tovushiga qarab boraverar edi. Ko‘pincha ilon izi bo‘lib ketgan so‘qmoq bo‘linib ketar, ikki qator bo‘lib yurishga imkon tug‘ilardi, shunday paytlarda katapats kengligi nihoyati ikki sajen56 chiqar-chiqmas, lekin chuqurligi ikki yuz sajen keladigan o‘tib bo‘lmas o‘pqon osha o‘z peonlari bilan gaplashib borardi.
Bu yerlarda o‘t hali toshga so‘z bermay, ular orasidan chiqib o‘sib yotar, lekin hademay minerallar dunyosi o‘simlik olami ustidan g‘alaba qilajagi sezilib turardi. Antuko vulqonining yaqinligi goh unda, goh bunda ko‘zga chalinib qolayotgan, ninasimon sariq kristallar bilan qoplanib, qotib qolgan temir rangli lava oqimidan sezilib turardi. Biri ustiga biri mingashib ketgan qoya toshlar muvozanat qonuniga xilof ravishda o‘z joyidan qimirlamay turar, mana hozir ustlaridan bosib tushadiganday ko‘rinardi. Yer qimirlash paytida bu yerlar o‘z qiyofasini osonlik bilan o‘zgartirib yuborishi mumkin edi, albatta. Bir yonga qiyshaygan nayza uchli cho‘qqilarni, gumbazsimon tosh uyumlarini, yonboshlatib qo‘yilgan tepalarni ko‘rganda bu tog‘lik yerlarning hali tamom tashkil topib bitmagani ravshan bo‘lib qolardi.
Bunday sharoitda yo‘lni topib yurish oson ish emas. Kordiler yer osti qatlamining deyarlik tinmay tebratib turishi yo‘lni tez-tez o‘zgartirib yuborar, undagi belgilar ko‘pincha yo‘qolib ketardi. Shuning uchun katapats ikkilanib tez-tez to‘xtab qolardi. U to‘xtab, atrof-tevarakni ko‘zdan kechirar, qoyalarning shakliga diqqat qilar, tez maydalanib ketadigan toshlar orasidan hindularning oyoq izini axtarar edi. Lekin, aftidan, mo‘ljal qilib yo‘l yurishning iloji qolmadi.
Glenarvan yo‘l boshlovchidan ajralmay, qadam-baqadam uning ketidan bordi. Yo‘l yurish qiyinlashgan sari katapatsning ikkilanishi ortayotganini ko‘rib va sezib turardi. U faqat xachirlardagina emas, ehtimol yo‘l boshlovchilarda ham ishonsa bo‘ladigan instinkt bordir degan umidda unga savol bermas edi.
Shu tarzda katapats tavakkaliga yana bir soatcha adashib yurdi, lekin tobora toqqa ko‘tarilaverdi. Nihoyat u to‘xtashga majbur bo‘ldi. Otryad hindular «kebradas» deb ataydigan tor daralardan birining tagida edi. Tik ketgan bir porfir qoya yo‘lni to‘sib qo‘ydi. O‘tib ketish uchun yo‘l axtarib rosa ovora bo‘lgach, katapats xachirdan tushdi-da, qo‘llarini ko‘ksida qovushtirib, payt poylayotganday jim turib qoldi. Glenarvan uning oldiga keldi.
– Adashdingizmi? – deb so‘radi u.
‒ Yo‘q, ser, – deb javob berdi Katapats.
‒ Lekin biz hozir Antuko yo‘lida emasmiz-ku?
‒ Biz shu yo‘ldamiz.
‒ Yanglishayotganingiz yo‘qmi?
‒ Yanglishayotganim yo‘q. Ana hindular yoqqan gulxanning kuli, anavilar esa biya va qo‘y podalari qoldirgan iz.
‒ Demak, ilgari bu yo‘ldan o‘tish mumkin ekan-da?
‒ Ha, o‘tsa bo‘lardi, lekin endi o‘tib bo‘lmaydi: oxirgi yer qimirlash bu yo‘lni o‘tib bo‘lmaydigan qilib berkitib tashlabdi.
‒ Xachirlar o‘ta olmasligi mumkin, lekin odam o‘ta oladi, – deb gap qistirdi mayor.
‒ Bu endi sizning ishingiz, – dedi katapats, – men qo‘limdan kelgan hamma ishni qildim. Agar lozim topsangiz, biz xachirlar bilan orqaga qaytib, Kordilerdan o‘tish mumkin bo‘lgan boshqa yo‘l axtarib ko‘ramiz.
‒ Bu qancha vaqtimizni olishi mumkin?
‒ Kamida uch kun.
Glenarvan bu gaplarga indamay turib quloq soldi. Katapats bo‘yniga olgan majburiyatni halol bajarishga harakat qilayotgani aniq ko‘rinib turardi, lekin uning xachirlari nari borolmasdilar. Katapats orqaga qaytishni taklif qilganda Glenarvan hamrohlariga o‘girilib, so‘radi:
‒ Nima bo‘lsa ham shu yo‘ldan qolmay, safarni davom ettirishga rozimisizlar?
‒ Biz sizdan qolmaymiz, – dedi Tom Ostin.
‒ Hatto sizdan o‘tib ketamiz, – deb qo‘shib qo‘ydi Paganel. – Bunday o‘ylab qaraganda, gap nima to‘g‘rida boryapti? Narigi yonbag‘irning qiyaligi hozir biz turgan tomonning qiyaligiga qaraganda ancha tekis bo‘lgan bir tog‘ tizmasidan oshib o‘tish to‘g‘risida boryapti. Tog‘ning narigi etagiga tushib olgach, biz argentinalik yo‘l boshlovchi – bakeanoslar ham, tekis qirlarda tez yuradigan uchqur otlar ham topib olamiz. Hech qanday ikkilanmasdan, olg‘a!
‒ Olg‘a! – deb uning so‘zini quvvatlashdi Glenarvanning hamrohlari.
‒ Siz ham biz bilan bormaysizmi? – deb so‘radi katapatsdan Glenarvan.
‒ Men xachir haydovchiman, – deb javob berdi katapats. – Ixtiyoringiz.
‒ Usiz ham bir amallaymiz, – dedi Paganel. – Tog‘dan oshib o‘tgach, yana Antuko yo‘lining so‘qmog‘iga tushib olamiz-ku, axir. Eng yaxshi mahalliy yo‘l boshlovchidan ham yaxshiroq yo‘l boshlab, Kordilerning etagiga olib tushish mening bo‘ynimga.
Glenarvan katapatsning haqini to‘ladi-da, peonlari va xachirlari bilan birga unga javob berib yubordi. Qurollar, kerakli asbob-uskuna va bor oziq-ovqatni yetti sayohatchi o‘zaro bo‘lishib oldilar. Darhol yo‘lga tushish va agar kerak bo‘lib qolsa, tunda ham bir necha soat yuqoriga ko‘tarilib borish to‘g‘risida umumiy bir fikrga kelindi. Tog‘ning so‘l yonbag‘rida xachirlar o‘tolmaydigan tik so‘qmoq ilonizi bo‘lib cho‘zilib ketgan edi. Bunday so‘qmoqdan toqqa ko‘tarilish haddan tashqari qiyin bo‘lishiga qaramay, ikki soatli zo‘r berishdan keyin Glenarvan bilan hamrohlari yana Antuko yo‘liga tushib oldilar.
Sajen, sarjin – uch gazga yoki 2,134 metrga teng uzunlik o‘lchovi; dengiz sarjini 1,83 m (Muharrir izohi).
